‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya



Download 5,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet98/253
Sana27.08.2021
Hajmi5,99 Mb.
#157064
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   253
Bog'liq
77umumiypsixologiyapdf

Idrokning  predmetUligi -   obyektivlashtirish  hodisasi,  ya’ni  tashqi 
olamdan olinadigan axborotlaming o‘sha narsaga mansubligida ifoda 
qilinadi va xatti-harakatni boshqarishda alohida rol o ‘ynaydi. Biz nar- 
salami ulaming ko‘rinishiga qarab emas, balki ulami amaliyotda qay 
tarzda ishlatishimizga muvofiq holda yoki ularning asosiy xususiyat- 
lariga qarab baholaymiz.
Idrokning yana bir xususiyati, uning yaxlitliligidir. Sezgi a’zolariga 
ta’sir  qiladigan  narsaning  ayrim  xususiyatlarini  aks  ettiradigan  sezgi- 
lardan farqli  o‘laroq,  idrok narsaning yaxlit obrazi hisoblanadi. Yaxlit 
obraz narsaning ayrim xususiyatlari va belgilari haqida turli xil sezgilar 
tarzida olinadigan bilimlami umumlashtirish negizida tarkib topadi.
Idrokning  yaxlitliligi  va  strukturaliligi  manbalari,  bir  tomondan, 
aks ettiriladigan obyektlaming o‘ziga xos xususiyatlaridir va ikkinchi 
tomondan  insonning  konkret  faoliyatida  gavdalanadi,  ya’ni  analiza- 
torlaming reflektor faoliyati natijasidir.
Idrokning  doimiyligi,  konstantligi  narsani  idrok  qilish  sharoitlari 
o‘zgarishiga  qaramay,  narsaga  xos  bo‘lgan  kattalik,  shakl,  rang  va 
boshqa  xususiyatlaming  idrokimizga  nisbatan  bir  xilda  aks  etishidir. 
Masalan, yoritish darajasi o‘zgarishiga qaramay, biz qomi oq, ko‘mimi
93


qora narsa sifatida idrok qilaveramiz.  Qizil chiroq ostida kitob sahifasi 
qizil  b o‘lib  ko ‘rinsa  ham  uni  oq  deb,  samolyotdan  qaraganda  yerda- 
gi  odam lar  va  narsalar  kichkina  b o iib   k o ‘rinsa  ham  ulam i  odatdagi- 
day kattalikda  deb  idrok  qilaveramiz.  Kitob  qanday  ko‘rinsa  ham,  uni 
to ‘rtburchak  deb,  stakandagi  qoshiq  siniq  k o ‘rinsa  ham,  uni  butun  deb 
idrok  qilamiz.  N arsalam ing  shakli,  katta  kichikligi,  rangini  doim o  bir 
xilda  idrok  qilish  am aliy jihatdan  nihoyatda  katta  ahamiyatga  egadir. 
Idrokning  konstantliligi  tevarak-atrofdagi  narsalam i  aslida  qanday 
bo ‘lsa shundayligicha obyektiv ravishda bilishga imkon beradi.
Idrok  yaxlitliligi  va  konstantliligi  kishining 
o ‘tm ish tajribasiga b o g ‘liq b o ‘lib, bu xususiyat 
appersepsiya 
deyiladi.
Shunday  qilib,  idrok  subyektning  bundan 
oldingi  tajribasiga  b o g ‘liq  b o ‘ladi.  K ishining 
tajribasi, uning bilim lari  qanchalik  boy b o ‘lsa, 
uning idroki  shunchalik to ‘liq b o ‘ladi, buyum - 
da u  shunchalik k o ‘p narsalam i  k o ‘ra oladi.
C huqurlikni idrok qilish. 
Biz qanday qilib dunyoni  3  D o ‘lchovda 
ko ‘ra  olam iz?  Predmetning  obrazini  k o ‘z  oldim izda  ikkita  o ‘lchovda 
keltirish biroz qiyin, biroq 3  D o ‘lchovda k o ‘rish nisbatan oson bo'ladi. 
Chuqurlikni  idrok qilish biron-bir obyektni  3  D o ‘lchovda  idrok qilish 
demakdir.  Bu  bizga  baholash  va  hisoblash  imkoniyatini,  bizgacha 
b o ig a n   masofani  o ‘lchash  imkoniyatini  beradi.  Demak, 
chuqurlikni 
idrok qilish 
bu -  biror-bir obyektni  3  D o ‘lchovda ko‘rish demakdir.
U shbu  rasm da  g o ‘dakning  ehtiyotkorlik  bilan  em aklayotganini 
k o ‘ram iz.  Shundan bilam izki,  g o ‘daklam ing  chuqurlikni  idrok  qilish 
qobiliyati kichik yoshdan rivoj lanadi.
Ikkala  k o ‘zni  ochib oldingizga  ikkita 
qalam  yoki m chkani q o ‘ying va ular- 
ni  bir  xil  ushlang,  endi  bir  k o ‘zni 
yoping.  Bitta  k o ‘z  bilan  bu  m ashqni 
bajarish 
sezilarli 
darajada 
qiyin 
b o ‘ladi.  Bu bilan biz yonm a-yon  tur- 
gan jism la r m asofasini  aniqlash  haqida  gap  ketganda  ikkita k o ‘zning 
m uhim liginini  isbotlaym iz.
94


Ikki  k o ‘rsatkich  barm oqlaringizni  k o ‘zlaringizdan  cham asi  besh 
duym   m asafoda  tuting  va  barm oqlaringiz  orasi  yarim   duym   b o is in .
Shu  holatda  barm oqlaringizga  qarang  va 
natijaga  e ’tibor  bering.  Endi  barm oqlarin- 
gizni  uzoqroqqa  siljiting. 
Bizning  k o ‘z 
qorachiqlarim iz  biroz  turlicha  tasvirda  k o ‘- 
radilar.  M iya  bu  ikki  tasvirni  solishtirsa, 
ularni  orasidagi  farq  ulam ing  tushunarsiz 
tengsizligini  bildiradi.  Misol  uchun,  barm og‘ingiz  bilan  buruningizni 
ushlab  barm og‘ingizga  qarasangiz,  tushunarsiz  tasvir  paydo  b o ‘ladi. 
3  D  ijodkorlari  bir  necha  duym   m asofada  turgan  kameradan  tengsiz 
tasvirlami  tasvirga  olishdi.  Tasvirni  biz  maxsus  ko‘zoynak  orqali 
ko‘rganimizda chap ko‘zimiz chap kamerada olingan tasvirlami ko‘radi, 
o ‘ng ko‘zimiz esa o ‘ng kamerada olingan tasvirlami ko‘radi. Tasvir ular­
ni  normal  holatda  ko‘rsatadi.  Yoki  ikkala  kamera  bilan  samolyotda  yer 
xaritasini  3 D  orqali rasm ga olganda u tasvir ham  bir xil holatda bo‘ladi.
Qanday qilib biz odam ning  10 m etr yoki  100 m etr uzoqlikda turgan- 
ligini  aniqlay olamiz.
K am pusning  zinalari  qoraga  b o ‘yalsa 
uzoqroq  k o ‘rinadi,  aksincha  oq  rang  bilan 
b o ‘yalsa  u  ancha  yaqinroq  b o ‘lib  k o ‘rinadi. 
Tasvirni  pastga  teskariga  o ‘zgartirsak  qora 
ranglar yerga aylanadi.
A gar 
o ‘lchamni 
biz 
ikkita 
bir 
xil 
o ‘lchamdagi  obyekt  deb  solishtirsak,  k o ‘plab  odam lar  uzoqda  turgan 
obyektni  kichkinaroq deb  idrok qilishadi.
Tasvir boshqa  obyektlar orasida b o ‘lsa,  y a ’ni 
biz  k o ‘rayotgan  tasvir 
boshqa biron tasvir bilan 
to ‘sib  (bloklab)  q o ‘yilsa 
u  bizga  ancha  yaqin 
k o ‘rinadi  va  biz  uni 
shunday  idrok  qilamiz.
Bu  holat  ushbu  rasm da- 
gi  m anzarani yaratadi23.

Download 5,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish