‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

Aqliy harakatlaming 
ko‘rinishlari
• 
perseptiv, ya’ni bu- 
lar shunday harakatlarki, ular 
oqibatida atrofdagi predmetlar 
va hodisalar to’g‘risida yaxlit 
obraz shakllanadi;
• 
mnemik faoliyat, narsa 
va hodisalaming mohiyati va 
mazmuniga aloqador material- 
ning eslab qolinishi, esga 
tushirilishi hamda esda saqlab 
qolinishi bilan bog‘liq murak­
kab faoliyat turi;
• 
fikrlash faoliyati -  aql, 
fahm-farosat vositasida turli xil 
muammolar, masalalar va jum- 
boqlami yechishga qaratilgan 
faoliyat;
• 
imativ (“image”-  ob­
raz so‘zidan olingan) faoliyati 
shundayki, u ijodiy jarayonlarda 
xayol va fantaziya vositasida 
hozir bevosita ongda berilmagan 
narsalaming xususiyatlarini 
anglash va xayolda tiklashni 
taqozo etadi.
64

---

dan ichki -  aqliy, psixik faoliyat tashqi -  predmetli faoliyatdan kelib 
chiqadi.  Dastlab  predmetli  tashqi  faoliyat  kuzatiladi,  tajriba  orttirib 
borilgan  sari,  sekin-asta bu  harakatlar  ichki  aqliy jarayonlarga  ta’sir 
ko‘rsatib boradi.  Buni nutq faoliyati misolida oladigan bo‘lsak, bola 
dastlabki  so‘zlami  qattiq tovush bilan tashqi nutqida ifoda etadi, ke­
yinchalik ichida o‘zicha gapirishga o‘rganib,  o‘ylaydigan,  mulohaza 
yuritadigan, o ‘z oldiga maqsad va rejalar qo‘yadigan bo‘lib boradi.
Har  qanday  sharoitda  ham  barcha  harakatlar  ham  ichki  -   psi­
xologik,  ham  tashqi -  muvofiqlik nuqtayi  nazardan ong  tomonidan 
boshqarilib  boriladi.  Har qanday  faoliyat tarkibida ham  aqliy,  ham 
jismoniy -  motor harakatlar mujassam bo‘ladi.  Masalan,  fikrlayot- 
gan donishmandni kuzatganmisiz? Agar o ‘ylanayotgan odamni ziy- 
raklik bilan kuzatsangiz, undagi yetakchi faoliyat aqliy bo‘lgani bi­
lan uning peshanalari, ko‘zlari, hattoki, tana va qo‘l harakatlari juda 
muhim  va  jiddiy  fikr  xususida  bir  to‘xtamga  kelolmayotganidan, 
yoki yangi  fikmi  topib,  undan mamnuniyatni  his  qilayotganligidan 
xabar berib turadi. Bir qarashda tashqi elementar ishni amalga oshi- 
rayotgan  -   misol  uchun,  uzum  ko‘chatini  ortiqcha  barglardan  xa- 
los  etayotgan bog‘bon harakatlari  ham  aqliy komponentlardan xoli 
emas, u qaysi bargni va nima uchun ortiqcha ekanligini anglab, bilib 
turib olib tashlaydi.