‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

65 D evid G.  Mayers.  Psixologiya.  Minsk.  2008,  520-bet.
192

---

g ‘oya yuzasidan  m ulohaza yuritgan  Danlep esa « qo ‘z g ‘alish biologik 
to ‘qim alardan  chetga  chiqm aydi»,  degan  fikrga  q at’iy  ishonadi.  Gil- 
fordning  ta ’k idlashicha,  faollikning  birlam chi  m anbayi  ovqatdan 
iboratdir.  Lekin  m u allif o ‘z fikrini  izchil  ochib berishga  intilm aydi.
Bu  vaziyatni  baholashda  psixologik  m uam m olar  oqimi  bilan  mo- 
tivlam ing  biologik  oqim i  o ‘rtasida  yuz  beruvchi  o ‘zaro  o ‘rin  alma- 
shishning  sodir  bo ‘lishini  mulohaza  doirasidan  tashqari  chiqarmaslik 
lozim.  Chunki  biologik  shartlangan  reja  faollik  m anbayi  o ‘zaro  o ‘rin 
alm ashish jarayonlari assim ilyatsiya va dissim ilyatsiya sifatida nam o­
yon b o ia d i.  Holbuki,  biologik  holatlar psixik jarayonlarning m oddiy 
asosini  tashkil  qiladi.
Xuddi  shu boisdan, ular birlam chi  m anba va psixik faollikning ne- 
gizi  tariqasida yuzaga  keladi.
EMOTSIONAL HOLATLARNING FIZIOLOGIK ASOSLARI
Emotsional  holatlar boshqa  ruhiy jarayonlar singari  m iya  faoliyati­
ning  natijasi  yoki  mahsuli  boMib  hisoblanadi.  Emotsional  holatlarning 
yuzaga  kelishiga tabiatda va jam iyatda  sodir b o ‘layotgan  o ‘zgarishlar, 
munosabatlar,  aloqalar,  taassurotlar  asosiy  sababchidir.  0 ‘zgarishlar 
o ‘z  navbatida,  birinchidan,  shaxs  hayoti  va  faoliyatining jadallashishi
yoki  pasayishiga,  ikkinchidan,  in- 
sondagi  ayrim   ehtiyojlarning  paydo 
b o ‘lishiga  yoki  y o ‘qolishiga,  uchin- 
chidan,  odam   ichki  organlari  funk- 
sional  holatlarining  beqarorlashuviga 
olib  keladi.  H is-tuyg‘ular  uchun  eng 
xususiyatli  fiziologik jarayonlar negizi 
sifatida  shartsiz  va  shartli  reflekslar 
xizm at qiladi va ulam ing m uayyan  tizimi  bosh m iya katta yarim  shar- 
lari  p o ‘stida  yuzaga  keladi  ham da  shu jo y d a  m ustahkam lanadi.  M u­
rakkab  shartsiz  reflekslar  esa:  1)  yarim   sharlam ing  p o ‘stloq  osti 
b o ‘shliqlari; 
2) m iyadagi k o ‘rish d o ‘ngliklari; 3) nerv q o ‘zg ‘alishlarini 
m iyaning  yuqori  b o ‘linm alaridan  vegetativ  tizim iga  o ‘tkazib  berav- 
chi  m arkazlari  orqali  am alga  oshiriladi.  Shaxsda  his-tuyg‘ulam ing 
kechishi ham isha m iya p o ‘sti bilan p o ‘stloqosti m arkazlarining birlik- 
dagi  (ham korlikdagi)  faoliyati  natijasida ro ‘yobga chiqadi.
193

---

Emotsiyalar  fiziologik  qo‘zg‘alishni  o‘z  ichiga  oladi.  Maxsus 
emotsiyalarda qo‘zg‘alish o‘zgaradimi yoki yo‘qmi?  Qo‘zg‘alish in­
sonni yolg‘on gapirishga majbur qilyaptimi yoki yo‘qmi?