‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

35 D avid G.  Mayers.  Psychology.
  © 
2010 by  Worth Publishers,  425 p.
DUNYONI BILISH
Tasaw ur
Bevosita -  sezish, idrok
Bilvosita tafakkur
135

---

rayonida qanday tipik usul hamda strategiyadan foydalanamiz? Qan­
day  noto‘g‘ri,  yanglish  tushunchalar  bizning  oldimizda  xato  qilish 
xavfi  borligini  keltirib  chiqaradi?  Muammolami  hal  qilishda  sun’iy 
aqldan insoniy aqlning afzalligi qanday? Shu kabi ko‘plab savollami 
yechishda inson tafakkuri ishga tushadi.
Tafakkur yoki bilim -  bu ma’lumotlarga ishlov berish, qayta ish­
lash,  ularni  tushunish  va  uzatish  bilan  bog‘liq  aqliy  faoliyatdir.  Ta­
fakkur  psixologiyasi  sohasini  o‘rganish  bilan  kognitiv  psixologlar 
shug‘ullanadilar, ular obrazlar yaratish,  muammolami hal  qilish,  qa- 
ror qabul qilish va mulohazalami shakllantirishning mantiqiy, ba’zida 
esa nomantiqiy yo‘llarini tadqiq etadilar36.
Inson idrok qilgan, xotirasida saqlab qolgan narsalaming barchasi 
uning  uchun ma’lum  ma’no  va mohiyatga  ega bo‘ladi.  Aks  holda u 
eslab  qolmaydi  ham,  keyingi  safar  analogik  obyekt  bilan  to‘qnash 
kelganda,  unga  diqqatini  qaratmaydi  ham,  figura  fonga  aylanib  qo- 
laveradi.  Ya’ni,  biz  ko‘rgan,  eshitgan,  his  qilgan  narsalarimizning 
barchasi т а’noli,
 
kerak bo‘Isa, m a’nili
 
bo‘lishini xohlaymiz.
Shunisi  xarakterliki,  ana  shunday  narsa  va  hodisalarga  biz  to­
mondan beriladigan та ’no har bir alohida shaxs tomonidan turlicha 
idrok qilinadi37.
Masalan,  olim  uchun  har  qanday  kitob  -   hayotining  m a’nosi 
bo‘lsa,  dehqon uchun yer va undan olinadigan hosil -  ahamiyatli hi­
soblanadi.  Hattoki, bitta narsaning o‘zi turli odamlar  uchun turli xil 
m a’no va mazmun kasb etadi.  0 ‘sha kitob misolini oladigan bo‘lsak, 
kitob  industriyasi  bilan  shug‘ullanuvchi  muhandis  uchun  -   ishlab 
chiqarish  mahsuloti,  kitob  do‘koni  sotuvchisi  uchun -  tovar -  mah- 
sulot, o‘quvchi uchun -  ilm manbayi, muallif-olim uchun -  ijodining 
mevasi, eng qimmatli narsadir.
Har bir  alohida narsaga bo‘lgan munosabatimiz  uning  biz  uchun 
qadr-qimmatiga bevosita ta’sir etadi, u goh ijobiy, goh salbiy bo‘lishi 
mumkin.  Shu  nuqtayi  nazardan  ham  biz  narsa  va  hodisalarga  tan- 
lab  munosabatda  bo‘lamiz.  Tilshunoslikni  kasb  etib  tanlagan  talaba 
uchun  kibemetik  modellashtirishga bag‘ishlangan  ma’ruza  qanchalik