‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

51 D evidM ayers.  “Psixologiya”.  Minsk,  2008.  418-bet.
158

---

yechish uchun esa,  algoritm, ya’ni kafolatlangan yechim beradigan qa- 
damma-qadam j arayonlariga amal qilamiz. Agar bizga SPLO Y OCHY G 
to‘plamidagi  barcha harflardan  foydalanib  (ingliz  tilida)  so‘z tuzishni 
taklif qilishsa,  biz  har  bir  so‘zni  mumkin  bo‘lgan  barcha joylarga, 
pozitsiyalarga qo‘yib ko‘ramiz.  Modomiki,  qadamma-qadam jarayoni 
juda ko‘p vaqt talab qiladigan hamda sermashaqqat jarayon bo‘lganligi 
uchun biz ko‘pincha muammolami soddaroq usulda birmuncha yaqin, 
evristika  deb  nomlanuvchi  usul,  yo‘l  yordamida  yechamiz.  Shunday 
qilib, SPLOYOCHYG to‘plamidagi barcha harflami qayta qo‘yib chi- 
qish jarayonida  ikkita Y  harfini  yonma-yon joylashgan  harflar  birik- 
masiga yo‘l  qo‘ymaslikka harakat qilamiz. Dastlab taxminiy evristika 
usulidan foydalanib, keyin esa sinash va yanglishish usullarini qo‘llab 
biz javob topishimiz, topshiriqni bajarishimiz mumkin52.
Muammo  va  masalani  hal  qilish,  yechish,  olingan  natijalaming 
to‘g ‘riligiga  qanoat  hosil  qilish  uchun  yechuvchi,  uni  tekshirish  bi­
lan tafakkur harakatlarini yakunlaydi. Ijodiy tafakkuming navbatdagi 
tarkibiy  qismlari  quyidagicha  aks  ettiriladi:  qo‘yiladigan  savollarga 
javob  berish,  masalani  yechishga yordam  beradigan  yo‘llar,  usullar, 
vositalar,  qoidalar  va  ko‘nikmalami  qidirish,  ulami  tanlash  hamda 
mazkur faoliyatda ulami tatbiq qilish va boshqalar53.
Ijodiy tafakkur turi o‘zining samaradorligi va dolzarbligi, universal- 
ligi  bilan  boshqa  fikr  yuritish jarayonlaridan  farq  qiladi,  yangi-yangi 
muammolami o‘ylab chiqish jarayoni bo‘lib, insonning bilish faoliyati- 
da yetakchi rol o‘ynaydi54.
Psixologiya fanida tafakkur yana realistik va autistik turlarga ajra- 
tiladi.
S-------------------------------------------------------------------------------------
Realistik tafakkur  qurshab  olgan  atrof-muhitni  o‘rganishga,  aks  et- 
tirishga qaratilgan fikr yuritish bo‘lib, u mantiqiy qonun va qoidalar yor- 
dami bilan voqelikni  in’ikos  qiladi. Autistik tafakkur insonning xohish 
va istaklarini amalga oshirish bilan bog‘liq ravishda sodir bo‘ladi. Vizual 
tafakkur maqsadga muvofiq harakatlar yoki anglanilmagan operatsiyalar, 
chunonchi obrazlar manipulyatsiyasi va transformatsiyasi yordami bilan 
^ amalga oshiriladi va “aqliy anglanish”dan namoyon bo‘ladi._________ ^