‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

D evid Mayers.  “Psixologiya ".  Minsk,  2008.  417-bet.
157

---

Ko‘pchilik  odamlar  oxirgi  uchta  harf  B(esh),  O(lti)  va  Ye(tti) 
ekanini fahmlashga qiynaladilar.  Biroq bu topshiriq keyingilarini ye- 
chishni osonlashtiradi:
Ya-F-M-A-?-?-?  ushbu ketma-ketlikda  oxirgi uchta harf qanday? 
(Agar bu  topshiriq  sizga  murakkab  tuyulsa,  o‘zingizdan hozir  qaysi 
oyligini so‘rang.)
Garchi  avvalgi  muvaffaqiyat bizga keyingi topshiriqni bajarishga 
yordam bersa-da,  biroq ba’zida  yangi  yechimni  topishda  xalaqit  qi- 
lishi  ham  mumkin.  0 ‘tgan  gal  ish  bergan  yechimni  takrorlash -  bu 
aqliy  shablon  deb  nomlanuvchi  rigidlilik  turidir.  Mental  shablon, 
idrok etish jarayonidan ko‘ra topshiriqni yechish jarayoniga daxl qi- 
lishini istisno qilganda, idrok etish stereotipini eslatadi51.
Ijodiy fikrlashni ta’minlovchi omillar:
-   fikr  yuritish  faoliyatida  eng  avval  hal  qilinishi  zarur  boigan 
masala inson tomonidan aniqlab olinishi kerak;
-   muammo  yoki  masalani hal  qilish zarur bo‘lgan barcha bilim- 
lami tatbiq qilish uchun intilish;
-   masalaga,  muammoga taalluqli  gipoteza olg‘a suriladi, bosqich- 
lar taxmin  qilinadi,  yechim to‘g‘risida  farazlar ishlab  chiqiladi,  turli 
variantlar  hamda  variatsiyalar  haqida  mulohaza  yuritiladi,  o‘zaro 
xayolan solishtirib, eng samarali alomatlar ajratiladi va hokazo;
-   muammo oldiga qo‘yilgan farazni tekshirish zarurati tug‘iladi;
-   muammoni nazariy jihatdan hal qilish uchun ilgari  surilgan gi­
poteza  adekvat emasligi,  noto‘g‘ri  ekanligi  aniqlansa,  u fikr yuritish 
obyektidan siqib  chiqariladi va yangi  farazlar,  o ‘ylar taxmin qilinadi 
yoki o‘ylab topiladi.
Bizning oqilligimiz, uddaburonligimizning ijobiy tomonlaridan biri 
bu  tushunchalami  shakllantirish  va  ulardan  kerakli  vaziyatlarda  foy- 
dalana  olish  qobiliyatimizdir.  Boshqa  biri  esa,  notanish  vaziyatlarga 
tushganda,  muammolar  bilan  to‘qnash  kelganda  ulami  hal  qila  olish 
malakamizdir.  Ba’zan  muammolami  sinash  va  yanglishish  usullari 
bilan  hal  qilamiz.  Tomas  Edison  lampochkani  qizdirish  uchun  ish- 
laydiganini topguniga qadar minglab iplami sinab ko‘rgan va o‘z oldi­
ga qo‘ygan muammoning yechimini topa bilgan.  Ba’zi muammolami