‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

34 D evid  G.  Mayers.  “Psixologiya ”.  Minsk,  2008,  str.  413.
134

---

Psixologiya fani paydo bo‘lgandan buy on soha doirasida ko‘plab 
tadqiqotlar  o‘tkazilgan  bo‘lsa-da  tafakkur  muammosi  eng  kam 
o‘rganilgan kategoriya sanaladi.  Mavzuni  o ‘qib-o‘zlashtirish jarayo­
nida bu muammoning  mohiyatini  o‘zlashtirish juda  ham  murakkab- 
ligini  tushunasiz.  Biz  tafakkurning  ba’zi  aspektlarini  va  qismlarini 
tadqiq  qila  olamiz  va  hamma  savollarga  javob  bera  olmasak  ham 
ulami aniqlashtirishga harakat qilamiz.
Tafakkur  inson  aqliy  faoliyatining  yuksak  shaklidir.  Tafakkur 
orqali  biz  sezgi  a ’zolarimiz  bilan  bevosita  aks  ettirib  boTmaydigan 
narsa  va  hodisalami  ongimizda  aks  ettiramiz.  Umuman  olganda 
tashqi muhitdagi narsa va hodisalar o‘rtasida ko‘z bilan ko‘rib, quloq 
bilan  eshitib  bo‘lmaydigan  ichki  munosabatlar  hamda  qonuniyatlar 
mavjud.  Ana  shu  ichki  bog‘lanish  hamda  qonuniyatlami  biz  tafak­
kur  orqali  bilib  olamiz.  Demak,  tafakkur  deb,  narsa  va  hodisalar 
o ‘rtasidagi eng muhim bog‘lanishlar va munosabatlaming ongimizda 
aks ettirilishiga aytiladi35.
Aynan  tafakkur orqali  biz  moddiy  olamdagi narsa va hodisalaming 
mohiyatini bilish imkoniga ega bo‘lamiz.  Shu bois dunyoni bilishda be­
vosita sezish, idrok, tasavvur va bavosita tafakkur muhim rol o‘ynaydi.
Psixologiya fani nimadan bahs etadi, degan an’anaviy savol mav- 
juddir,  biroq  hozirgi  davrda  tafakkur psixologiyasining  predmeti  nima 
degan  savol  tug‘ilmoqda.  MaTumki,  psixologiya  fani  tafakkumi 
o‘rganadigan yagona fan emas, chunki uning ayrim jihatlarini logika, 
filosofiya, hatto kibemetika tadqiq qilmoqda.  Shuning uchun tafakkur 
psixologiyasi  predmetini  aniqlash juda  muhim  masalalardan  biriga 
aylanib qolmoqda.
Tafakkur -  bizning olamimizni tashkil etuvchi,  ongimizni  shakl- 
lantiruvchi  va  rivojlantiruvchi,  muammolami  hal  qilish  va  samarali 
yechim topishni ta ’minlovchi  deganidir.  Biz muammoni yechish ja-