Ózbekiston respublikasi oliy va órta maxsus ta’lim vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

Kirish kattaliklari	Kirish kattaliklarini baholash	Kirish kattaliklarini standart noaniqligi
Ehtimollikning taqsimoti
Bosimni ólchash	9 kgf/cm^2	-	-
Аsosiy xatolik	-	0,144 kgf/cm^2	Tekis taqsimot qonuni
Temperaturaviy xatolik	-	0,011 kgf/cm^2	Tekis taqsimot qonuni
Diskret xatolik	-	0,057 kgf/cm^2	Tekis taqsimot qonuni
Y	9 kgf/cm^2

8- bosqich.

Ushbu bosqichda kengaytirilgan noaniqlikni (2.3.3) formulaga muvofiq hisoblaymiz. Umumiy holatda kengaytirilgan noaniqlik quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

(2.3.13)

bu yerda: k - qamrab olish koeffitsienti.

Tashkil qiluvchilarni barchasini tekis taqsimot qonuniga bóysunishini hisobga olgan holda noaniqlik byudjetida ulushi eng katta bólgan ikkita tashkil qiluvchilarni nisbatani topamiz.

(2.3.14)

bu yerda: - shartli koeffitsient; - noaniqlik byudjetida qiymati bóyicha eng katta tashkil qiluvchi (bizning misolda asosiy xatolikning tashkil qiluvchisiga tógʼri keladi); - noaniqlik byudjetidagi qiymati bóyicha eng katta tashkil qiluvchidan keyin joylashgan qiymat (bizning misolda dikretlikning (bólinma qiymati) ning xatoligini tashkil qiluvchisiga tógʼri keladi).

Maxsus jadvaldan foydalanib kirish kattaliklarini tekis taqsimot qonunida qamrab olish koeffitsientini tanlaymiz (2.3.2 -rasm).

2.3.2 –jadval.

Kirish kattaliklarini tekis taqsimot qonunida qamrab olish koeffitsientini qiymatlari

f	0,1	0,2	0,3	0,4	0,5	0,6	0,7	0,8	0,9
k	1,65	1,75	1,82	1,87	1,9	1,92	1,93	1,94	1,94

Jadvaldan va oldingi bosqichda hisoblangan yigʼindi noaniqlikni qiymatidanfoydalanib kengaytirilgan noaniqlikni aniqlaymiz.

(2.3.15)

9- bosqich.

Ólchash natijasini quyidagi shaklda yozamiz:

(2.3.16)

4-mavzu. Bevosita kóp marta ólchashning matematik modeli

Bevosita kóp marta ólchash amallari metrologik amaliyotda yetarli darajada kóp kuzatiladi. Bunda ólchanayotgan maʼlum bir kattalikning qiymati bir nechta marotaba takroran bevosita usulda aniqlanadi. Masalan, mikrometr yordamida sharcha diametrini bir nechta marta (masalan, 5 marotaba) yoki juda sezgir tarozi yordamida toshning massasini kóp marotaba ólchash (masalan, 10 marotaba) va x.k.

Bunda ólchash natijalarini qayta ishlashda ikkita asosiy vazifa yechiladi.

Birinchidan, ólchanayotgan kattalik Y ning olingan natijalar asosida yaxlitlangan (tuzatilgan) qiymati y aniqlanadi;

Ikkinchidan, alohida kuzatishlar natijalarini tajribaviy standart noaniqligini А tur bóyicha baholash amalga oshiriladi.

Kuzatish natijalarini statistik qayta ishlashda quyidagi amallar bajariladi:

1. Kuzatish (tajriba) natijalarini tarkibidan qópol xatolik mavjud bólgan natijalar chiqarib tashlanadi.

2. Kuzatish natijalari tarkibidan maʼlum bólgan muntazam xatoliklar chiqarib tashlanadi.

3. Ólchash natijasi sifatida qabul qilinadigan tuzatilgan kuzatish natijalarini órtacha arifmetik qiymati topiladi:

(2.4.1)

bu yerda: - ólchash natijasi sifatida qabul qilingan qiymat; n - kuzatishlar (tajriba, ólchashlar) soni; - har bir alohida kuzatishlar natijasi.

1. 
   Kuzatish natijasini tajribaviy standart noaniqligini hisoblash
   

   (2.4.2)

2. 
   Kuzatish natijalarini (órtacha arifmetik) tajribaviy standart ogʼishini hisoblash
   

(2.4.3)

bu yerda: - tajribaviy standart ogʼish bólib, qiymati bóyicha А tur standart noaniqlikka tengdir.

3. 
   B tur bóyicha yigʼindi standart noaniqlikni tashkil qiluvchilarini baholash.
   
4. 
   Ólchash natijasini B tur bóyicha yigʼindi standart noaniqlgini hisoblash
   

   (2.4.4)

5. 
   Ólchash natijasini yigʼindi standart noaniqligini hisoblash
   

(2.4.5)

9. Berilgan ishonchlilik darajasi bilan ólchash natijasini taqsmot qonunini hisobga olgan holda kengaytirilgan noaniqlik aniqlanadi.

(2.4.6)

bu yerda:k - qamrab olish koeffitsienti.

6. 
   Ólchash natijasi quyidagi kórinishda yoziladi
   

(2.4.7)

1-MISOL. Chastotani kóp marta ólchashda noaniqlikni baholash.

CH3-63 modelidagi elektron-hisob chastotomer yordamida yuqori chastotali sinusoidal signal bevosita kóp marta ólchash ótkazildi.

Metrologik tavsiflari (pasport maʼlumotlari asosida): Sinusoidal signalni chastotasini ólchash nisbiy xatoligi quyidagi formula bilan aniqlanadi: Bu erda: - ichki tayanch generatorning chastotatasi bóyicha nisbiy xatoligi, - kvantalash xatoligi; - ólchanayotgan chastota; - hisoblash vaqti.