Õzbеkistоn rеspublikаsi оliy vа õrtа mахsus tа’lim vаzirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti 5320300 «texnologik mashinalar va jihozlar»

Nаzоrаt sаvоllаri

1. 
   Kinеtikа dеgаndа nimаni tushunаsiz?
   
2. 
   Jаrаyonning tеzligi kаysi pаrаmеtrlаrdаn bog’liq?
   
3. 
   Jаrаyonning mоddiy bаlаnsi dеgаndа nimаni tushunаsiz?
   
4. 
   Jаrаyonning issiqlik bаlаnsi nimаgа аsоslаnаdi vа qаndаy tuzilаdi?
   
5. 
   Jаrаyonning mоddiy vа issiqlik bаlаnsi nimа mаqsаddа tuzilаdi?
   

II - BÕLIM.

MEXANIK JARAYONLAR
3. Qattiq materiallarni maydalash va saralash jarayonlari

Reja:
1. Umumiy tushunchalar.

2. Maydalagichlarning tuzilishi.
3. Donador mahsulotlarni saralash.
Tayanch iboralar: Mexanik jarayonlar, maydalash, saralash, ezish, deformatsiyalash, yangi sirtlar hosil qilish, valikli maydalagich, jag’li maydalash,konusli maydalagich, bolg’ali maydalagich, dezintegrator, sentrifugali maydalagich, tebranuvchi saralagich, magnitli separator, markazdan qochma separator.


Umumiy tushunchalar

Ezish, ishqalash, tilish yoki urish yo’li bilan qattiq materiallarni bo’laklarga ajratib, sirtini oshirish jarayonlariga maydalash deyiladi.

Maydalash jarayonlari bo’laklash (yirik, o’rta va kichik), maydalash (mayin va juda mayin) va kesish turlariga bo’linadi. Maydalashda mahsulot bo’laklarining nafaqat o’lchamlarini kichraytirish, balki muayyan shakl xam berish lozim bo’lsa, kesish ishlatiladi.
Maydalangan mahsulot o’lchamlariga ko’ra maydalashning quyidagi turlari mavjud:

Maydalash jarayoni turi	Zarraning boshlang’ich o’lchami, mm.	Maydalangan zarra o’lchami, mm.
Yirik	1500-200	250-25
O’rta	200-25	25-5
Kichik	25-5	5-1
Mayin	5-1	1-0,075
Kalloid	0,2- 0,1	gacha

Qattiq mahsulot ishtirok etadigan diffuzion jarayonlarning tezligi ishlov beriladigan mahsulot sirtining yuzasiga bog’liq. Mahsulot sirtini uni maydalash, ya`ni zarra o’lchamlarini kichiklashtirish yo’li bilan oshirish mumkin.
Maydalash jarayoni shartli ravishda ikkiga bo’linadi:
1) Bo’laklash; 2) Maydalash.
Mahsulotlarni maydalash 3.1-rasmda ko’rsatilgan usullar bilan amalga oshirilishi mumkin.
Qattiq mahsulotning fizik-mexanik xossalari va zarralarning o’lchamlariga ko’ra, shu usullardan biri tanlanadi. Masalan, qattiq, mo’rt mahsulotlar ezish, urish yo’li bilan, qattiq, yopishqoq mahsulotlar ezish, ishqalash yo’li bilan maydalanadi.
Mahsulotlarni bo’laklash suv ishlatmasdan, quruq usulda amalga oShirilsa, mayin maydalash ho’llaSh yo’li bilan amalga oshiriladi.
Maydalash natijasi maydalash darajasi bilan xarakterlanadi. Maydalash darajasi mahsulot zarrasining maydalashgacha bo’lgan o’rtacha o’lchami D ning, maydalashdan keyingi o’rtacha o’lchami d ga nisbati bilan aniqlanadigan kattalikdir:
i = D / d (3.1)
Maydalash tashqi kuch ta`sirida, mahsulot zarralarining tortish kuchini engish yo’li bilan amalga oshiriladi. Bo’laklashda qattiq mahsulot bo’lagi dastlab hajmiy deformatsiyalanadi, so’ngra bo’laklanib, yangi sirtlar hosil bo’ladi. Demak, bo’laklash uchun sarflanadigan foydali ish bo’laklarni deformatsiyalashga va yangi sirtlar hosil bo’lishga sarflanadi.
Mahsulot bo’lagini deformatsiyalash uchun sarflanadigan ish mahsulot zarrasi hajmining o’zgarishiga to’g’ri proportsionaldir:
(3.2)