„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi

Vayronkor g‟oyalar
esa xalqlar boshiga so‘ngsiz kulfatlar keltiradi. Bunga olis va yaqin 
tarixdan ko‘plab misollar keltirish mumkin. O‘rta asrlardagi salib yurishlari, diniy fanatizm va 
ateizm, fashizm va bolshevizmga asos bo‘lgan g‘ayriinsoniy g‘oyalar shular jumlasidandir. 
Yovuz g‘oya va mafkuralarning eng ko‘p tarqalgan shakli: 
aqidaparastlikdir
. Bunday 
mafkuralar muayyan davrlarda G‘arbda ham, Sharqda ham hukmronlik qilgan. Bu ijtimoiy illat 
insoniyat XXI asrga qadam qo‘ygan hozirgi davrda ham dunyodagi tinchlik va taraqqiyotga 
tahdid solmoqda. 
Aqidaparastlik, qanday shaklda bo‘lmasin, hamma zamonlarda ham jamiyat uchun birdek 
xatarlidir. 
O‘rta asrlarda G‘arbdagi aqidaparastlik mafkurasi bo‘lgan inkvizitsiya cherkovning mutlaq 
hukmronligini o‘rnatib, hur fikr rivojiga, jamiyat taraqqiyotiga to‘siq bo‘ldi. Galiley va Kopernik 
kabi yuzlab buyuk aql-zakovat sohiblari ana shunday aqidaparastlik ta‘qibiga uchraganlar, 
Jordano Bruno ilmiy qarashlari uchun jaholat qurboni bo‘lgan. 
Sharqda esa Imom Buxoriy, Ibn Sino singari buyuk allomalar ham turli tazyiqlarga duchor 
bo‘lganlar. Mansur Xalloj, Nasimiy, Boborahim Mashrab singari hur fikrli zotlar esa qatl etilgan. 
Toki dunyoda taraqqiyotga intilish, bunyodkorlik hissi bor ekan, jamiyatda ilg‘or g‘oyalar 
tug‘ilaveradi. Buzg‘unchilik g‘oyalarining vujudga kelishiga esa vayronkor intilishlar sabab 
bo‘ladi. Shunday ekan, ya‘ni doimo hushyor va ogoh bo‘lib yashamoq hayotning asosiy zarurati 
bo‘lib qolaveradi. 
Demak, falsafada ilmiy bilishning asosiy shakllariga: 

ilmiy g‟oya;
 
 

muammo; 

gipoteza;
 
 

nazariya; 

ilmiy oldindan ko‟rishlar tashkil qiladi; 
Diniy g‟oyalar 
deb, har bir diniy ta‘limot va oqimning asosini, diniy iymon-e‘tiqodning 
negizini tashkil etuvchi aqidalarga aytiladi.