Zbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi samarqand davlat chet tillari instituti qo’shma ta’lim dasturi fakulteti koreys tili yo'nalishi

2.2.Xitoycha belgilar tasnifi
Hammasi Xitoycha belgilar bor logogrammalar, lekin ularning shakllanishi yoki kelib chiqish uslubiga qarab bir necha xil turlarini aniqlash mumkin. Bulardan kelib chiqadigan bir nechtasi bor piktogrammalar (象形; xiàngxíng) va ularning soni ideografik (指 事; zhǐshì) kelib chiqishi, shu jumladan aralash ideograflar (會意; huìyì), ammo aksariyat qismi paydo bo'lgan fono-semantik birikmalar (形 聲; xíngshēng). An'anaviy tasniflash tizimidagi boshqa toifalar rebus yoki fonetik qarz belgilaridir (假借; jiǎjiè) va "lotindoshlar" (轉 注; zhuǎn zhù). Zamonaviy olimlar ba'zi an'anaviy toifalarni rad etib, turli xil qayta ko'rib chiqilgan tizimlarni taklif qilishdi.
Qadimgi adabiyotda xitoycha belgilar umuman g'oyalarni ifodalaydi degan noto'g'ri tushuncha tufayli, umuman xitoycha belgilarni ideogramma deb atash mumkin, ba'zi odamlar buni faqat og'zaki so'z bilan bog'lanish orqali amalga oshiradilar. An'anaviy tasnif
An'anaviy xitoy leksikografiya belgilarni oltita toifaga ajratish (六 書; liùshū; "Oltita yozuv"). Ushbu tasnif ma'lum Xu ShenIkkinchi asr lug'ati Shuowen Jiezi, lekin u erda paydo bo'lmagan. Ushbu ibora birinchi marta Chjou marosimlari, garchi u dastlab belgilar yaratish usullariga murojaat qilmagan bo'lsa ham. Qachon Lyu Sin (milodiy 23-yilda vafot etgan) tahrir qilgan Marosimlar, u bu atamani oltita turdagi ro'yxat bilan misollarsiz yoritib berdi.[2]Olti turdagi bir oz farqli ro'yxatlar Xan kitobi milodning birinchi asrida va Zheng Zhong tomonidan keltirilgan Zheng Xuan haqida birinchi asrdagi sharhida Chjou marosimlari.Xu Shen Liuning oltita turini har biriga belgi bilan qo'shib qo'ydi Shuowen Jiezi.
An'anaviy tasnif hali ham o'qitilmoqda, ammo hozirgi zamon leksikografik amaliyotining markazida emas. Ba'zi toifalar aniq belgilanmagan va ular bir-birini istisno qilmaydilar: birinchi to'rttasi tarkibiy tarkibga, oxirgi ikkitasi foydalanishga tegishli.[tushuntirish kerak] Shu sababli, ba'zi zamonaviy olimlar ularni olti turdagi belgilar emas, balki xarakterni shakllantirishning oltita printsipi deb bilishadi.[JSSV?]
Xitoy belgilarining eng qadimgi ahamiyatli, saqlanib qolgan jasadi toshbaqa chig'anoqlari va chorva mollari suyaklarida, asosan skapula foydalanish uchun ho'kiz piromantiya, bashoratning bir shakli. Ushbu qadimiy belgilar deyiladi oracle suyak yozuvlari. Ushbu belgilarning to'rtdan bir qismi piktogrammalar, qolganlari esa fono-semantik birikmalar yoki aralash ideogrammalardir. Ming yillar davomida shakli, ishlatilishi va ma'nosi o'zgarganiga qaramay, ushbu belgilarning bir nechtasi xitoy tilining zamonaviy o'quvchisiga tanish bo'lib qolmoqda.
Ayni paytda 90% dan ortig'i[iqtibos kerak] xitoycha belgilar fono-semantik birikmalar bo'lib, ular ma'noga va talaffuzga oid ma'lumotlarni ta'minlash uchun mo'ljallangan elementlardan tashkil topgan. Biroq, vaqt o'tishi bilan belgilarning ma'nolari ham, talaffuzlari ham o'zgarganligi sababli, ushbu komponentlar endi na ma'no, na talaffuz uchun ishonchli qo'llanma bo'lib qolmoqda. Ushbu tarkibiy qismlarning tarixiy va etimologik rolini tan olmaslik ko'pincha noto'g'ri tasniflashga olib keladi va soxta etimologiya. Dastlabki manbalarni o'rganish (suyak suyaklari yozuvi va Chjou-sulolasi) bronza yozuv) ko'pincha har qanday o'ziga xos belgining haqiqiy tarkibi va etimologiyasini tushunish uchun zarurdir. Qayta qurish O'rta va Qadimgi Xitoy belgilarda mavjud bo'lgan belgilar fonologiyasi xitoy tilining bir qismidir tarixiy tilshunoslik. Xitoy tilida shunday deyiladi Yinyunxue (音韻 學; 'Tovushlar va rimlarni o'rganish')[iqtibos kerak].
Piktogrammalar
Taxminan 600[iqtibos kerak] Xitoycha belgilar piktogrammalar (象形; xiàng xíng; "shakl taqlid qilish") - ular vakili bo'lgan narsalarning stilize qilingan rasmlari. Ular odatda eng qadimgi belgilar qatoriga kiradi. Quyida dastlabki shakllari bilan ko'rsatilgan bir nechtasi miloddan avvalgi XII asrdan boshlab suyak suyaklariga tegishli.
Ushbu piktogrammalar borgan sari stilize qilindi va piktografik lazzatini yo'qotdi, ayniqsa ular oracle suyak skriptidan Muhr skript ning Sharqiy Chjou, shuningdek, ga o'tishda ham ozroq darajada ruhoniy stsenariysi ning Xan sulolasi. Quyidagi jadvalda bir nechta xitoycha piktografik belgilar evolyutsiyasi umumlashtirilgan.
An'anaviy tasnif
An'anaviy xitoy leksikografiya belgilarni oltita toifaga ajratish (六 書; liùshū; "Oltita yozuv"). Ushbu tasnif ma'lum Xu ShenIkkinchi asr lug'ati Shuowen Jiezi, lekin u erda paydo bo'lmagan. Ushbu ibora birinchi marta Chjou marosimlari, garchi u dastlab belgilar yaratish usullariga murojaat qilmagan bo'lsa ham. Qachon Lyu Sin (milodiy 23-yilda vafot etgan) tahrir qilgan Marosimlar, u bu atamani oltita turdagi ro'yxat bilan misollarsiz yoritib berdi.[2]Olti turdagi bir oz farqli ro'yxatlar Xan kitobi milodning birinchi asrida va Zheng Zhong tomonidan keltirilgan Zheng Xuan haqida birinchi asrdagi sharhida Chjou marosimlari.Xu Shen Liuning oltita turini har biriga belgi bilan qo'shib qo'ydi Shuowen Jiezi.
An'anaviy tasnif hali ham o'qitilmoqda, ammo hozirgi zamon leksikografik amaliyotining markazida emas. Ba'zi toifalar aniq belgilanmagan va ular bir-birini istisno qilmaydilar: birinchi to'rttasi tarkibiy tarkibga, oxirgi ikkitasi foydalanishga tegishli.[tushuntirish kerak] Shu sababli, ba'zi zamonaviy olimlar ularni olti turdagi belgilar emas, balki xarakterni shakllantirishning oltita printsipi deb bilishadi.[JSSV?]
Xitoy belgilarining eng qadimgi ahamiyatli, saqlanib qolgan jasadi toshbaqa chig'anoqlari va chorva mollari suyaklarida, asosan skapula foydalanish uchun ho'kiz piromantiya, bashoratning bir shakli. Ushbu qadimiy belgilar deyiladi oracle suyak yozuvlari. Ushbu belgilarning to'rtdan bir qismi piktogrammalar, qolganlari esa fono-semantik birikmalar yoki aralash ideogrammalardir. Ming yillar davomida shakli, ishlatilishi va ma'nosi o'zgarganiga qaramay, ushbu belgilarning bir nechtasi xitoy tilining zamonaviy o'quvchisiga tanish bo'lib qolmoqda.
Ayni paytda 90% dan ortig'i[iqtibos kerak] xitoycha belgilar fono-semantik birikmalar bo'lib, ular ma'noga va talaffuzga oid ma'lumotlarni ta'minlash uchun mo'ljallangan elementlardan tashkil topgan. Biroq, vaqt o'tishi bilan belgilarning ma'nolari ham, talaffuzlari ham o'zgarganligi sababli, ushbu komponentlar endi na ma'no, na talaffuz uchun ishonchli qo'llanma bo'lib qolmoqda. Ushbu tarkibiy qismlarning tarixiy va etimologik rolini tan olmaslik ko'pincha noto'g'ri tasniflashga olib keladi va soxta etimologiya. Dastlabki manbalarni o'rganish (suyak suyaklari yozuvi va Chjou-sulolasi) bronza yozuv) ko'pincha har qanday o'ziga xos belgining haqiqiy tarkibi va etimologiyasini tushunish uchun zarurdir. Qayta qurish O'rta va Qadimgi Xitoy belgilarda mavjud bo'lgan belgilar fonologiyasi xitoy tilining bir qismidir tarixiy tilshunoslik. Xitoy tilida shunday deyiladi Yinyunxue (音韻 學; 'Tovushlar va rimlarni o'rganish')[iqtibos kerak].
Piktogrammalar
Taxminan 600[iqtibos kerak] Xitoycha belgilar piktogrammalar (象形; xiàng xíng; "shakl taqlid qilish") - ular vakili bo'lgan narsalarning stilize qilingan rasmlari. Ular odatda eng qadimgi belgilar qatoriga kiradi. Quyida dastlabki shakllari bilan ko'rsatilgan bir nechtasi miloddan avvalgi XII asrdan boshlab suyak suyaklariga tegishli.
Ushbu piktogrammalar borgan sari stilize qilindi va piktografik lazzatini yo'qotdi, ayniqsa ular oracle suyak skriptidan Muhr skript ning Sharqiy Chjou, shuningdek, ga o'tishda ham ozroq darajada ruhoniy stsenariysi ning Xan sulolasi. Quyidagi jadvalda bir nechta xitoycha piktografik belgilar evolyutsiyasi umumlashtirilgan.

Oddiy ideogrammalar

Ideogrammalar (指 事; zhǐ shì; 'indikatsiya') an orqali mavhum fikrni ifodalaydi ikonik piktografik belgilarning ikonik modifikatsiyasini o'z ichiga olgan shakl. Quyidagi misollarda past raqamlar kerakli sonli zarbalar, yo'nalishlar chiziqning yuqorisida va pastida ikonik ko'rsatma bilan, daraxt qismlari esa piktogrammaning tegishli qismini belgilash bilan ifodalanadi.
Belgilar 一 二 三 上 下 B 末
Pinyin yī er sān shan xià běn mò
Tarjima bitta ikkitasi uchta yuqoriga quyida ildiz tepalik
N.B .:
B; běn; 'ildiz' - daraxt (木; mù) qo'shimcha zarba bilan ko'rsatilgan tayanch bilan.
末; mò; 'tepalik' - teskari B; běn, ustki qismi qo'shimcha zarba bilan ta'kidlangan daraxt.
Murakkab ideograflar
Murakkab ideograflar (會意; huì yì; "qo'shilgan ma'no"), shuningdek chaqiriladi assotsiativ birikmalar yoki mantiqiy agregatlar, ifodalanadigan so'zning ma'nosini taklif qilish uchun ikki yoki undan ortiq piktografik yoki ideografik belgilarning birikmalari. Shuowen Jiezi, Xu Shen ikkita misol keltirdi:[3]
武; dan tashkil topgan "harbiy" 戈; "xanjar-bolta" va 止; "oyoq"
信; dan tashkil topgan 'rost' 人; 'person' (keyinchalik qisqartirildi 亻) va 言; "nutq"
Odatda murakkab ideograflar sifatida izohlanadigan boshqa belgilar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
林; lín; "daraxtzor", ikkita daraxtdan iborat[4]
森; sēn; uchta daraxtdan tashkil topgan 'o'rmon'[5]
休; xiū; "soyada, dam olish", odamni daraxt yonida tasvirlash[6]
采; cǎi; "o'rim-yig'im", qo'lni butada tasvirlash (keyinchalik yozilgan) 採)[7]
看; kān; "tomosha", qo'lni ko'zning yuqorisida tasvirlash[8]
莫; mù; "quyosh botishi", dastlab o't sifatida yozilgan quyoshning o'tga g'oyib bo'lishini tasvirlaydi Xitoy: 茻; yoqilgan "qalin o't" Kunlar (keyinchalik yozilgan 暮)[9]
Ilgari birlashgan ideograflar qatoriga kiruvchi ko'plab belgilar endi noto'g'ri aniqlangan deb hisoblanmoqda. Masalan, Xu Shenning misoli 信, so'zni ifodalovchi xìn <* snjins "haqiqat", endi odatda fono-semantik birikma hisoblanadi 人; rén <* njin fonetik sifatida va 言; ma'no sifatida "nutq".[2][10] Ko'pgina hollarda, belgining qisqarishi uning asl fonomemantik xususiyatini yashirgan. Masalan, belgi 明; 'yorqin' ko'pincha birikmasi sifatida taqdim etiladi Kunlar; "quyosh" va 月; "oy". Biroq, bu shakl, ehtimol tasdiqlangan muqobil shaklni soddalashtirishdir 朙, bu fono-semantik birikma sifatida qaralishi mumkin.
Piter Boodberg va Uilyam Boltsning ta'kidlashicha, qadimiy belgilar biron bir ideograf bo'lmagan. Boltz qolgan holatlarni ba'zi belgilar turli xil talaffuz qilingan bir-biriga bog'liq bo'lmagan so'zlarni ifodalashi mumkin degan fikrni bildiradi. Shumer mixxati va Misr iyerogliflari, va qo'shma belgilar aslida yo'qolgan muqobil o'qishga asoslangan fono-semantik birikmalardir. Masalan, belgi 安; a <* ʔan "tinchlik" ko'pincha birikma sifatida keltiriladi 宀; "tom" va 女; "ayol". Boltz bu belgi haqida taxmin qilmoqda 女 ikkala so'zni ham anglatishi mumkin nǚ <* nrjaʔ "ayol" va so'z a <* ʔan "o'rnashdi" va tomning belgisi keyinchalik ishlatilishini buzish uchun qo'shildi. Ushbu ikkinchi o'qishni qo'llab-quvvatlash uchun u xuddi shunday boshqa belgilarga ishora qiladi 女 o'xshash qadimgi xitoycha talaffuzlarga ega bo'lgan komponent: 妟; yn < *‍ʔ translar "tinch", nuán < *‍nruan "janjal qilish" va 姦; jiyan <* kran "litsenziyali".[12] Boshqa olimlar ushbu dalillarni muqobil o'qish uchun rad etadilar va ma'lumotlarning boshqa tushuntirishlarini, masalan ko'rish uchun ko'proq ko'rib chiqadilar 妟 ning qisqartirilgan shakli sifatida 晏, bilan fono-semantik birikma sifatida tahlil qilish mumkin 安 fonetik sifatida. Ular belgilarni ko'rib chiqadilar 奻 va 姦 Taklif qilinayotgan fonetik va semantik elementlar bir xil bo'lganligi sababli ham, keng farq qiladigan boshlang'ich * ʔ- va * n- tovushlari odatda fonetik birikmada qabul qilinmasligi sababli aqlga sig'maydigan fonetik birikmalar bo'lish.[13] Shunisi e'tiborga loyiqki, Kristofer Tugma qanchalik murakkab paleografik va fonologik tahlillar Boodberg va Bolts taklif qilgan misollarni polifoniyaga tayanmasdan hisoblashi mumkinligini ko'rsatdi.[14]
Murakkab ideograflar xitoycha belgilarning cheklangan manbasi bo'lsa-da, ular ko'pini tashkil qiladi kokuji Yaponiyada mahalliy so'zlarni ifodalash uchun yaratilgan. 働 hatara (ku) "ishlash uchun", dan tashkil topgan 人 shaxs va 動 harakat qilish 峠 tōge dan tashkil topgan "tog 'dovoni" 山 tog, 上 yuqoriga va 下 pastga
Yapon ijodi sifatida bunday belgilarda xitoycha yoki xitoycha-yaponcha o'qishlar bo'lmagan, ammo bir nechtasiga ixtiro qilingan xitoy-yapon o'qishlari tayinlangan. Masalan, umumiy belgi 働 o'qish berildi dō (olingan 動) va hatto o'qish bilan birga 20-asrda xitoy tiliga yozma ravishda olingan dòng.[15]