’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Spora hosil bo
’lishi.ning umumiy sxemasi. 
Spora 
bakteriya 
hujayrasini 
teng 
bo
’linmasligi  va  sitoplazma 
membranasining  burtib  chiqishi  va  nukleoidning  ozgina  sitoplazma  bilan  birga 
hujayrani shu qismida to
’planishidan hosil bo’ladi.. 
Prospora  ikki  qalin  sitoplazma  membranasi  bilan  qoplanadi.  Bakteriya 
hujayrasi  ichida  yangi  hujayra 
—  prospora  hosil  bo’ladi..  Bu  ikki  qalin:  orasi 

---

peptidoglikandan to
’zilgan — korteks bilan to’ladi. So’ngra, uning usti bir necha 
spora  qalin:i  pardasi  bilan  o
’raladi  va  spora  yetiladi.  Spora  qalini  maxsus 
sintezlangan  oqsil,  lipid  va  glikopeptidlardan  hosil  bo
’ladi.. Elektron mikroskop 
yordamida  tadqiq  kilinganda  yana  bir  qalin: 
—  ekzosporum  qalin:lari  borligi 
aniqlandi va u har xil shaklli moddalardan tashkil topadi. Hosil bo
’lgan sporaning 
diametri  hujayra  diametriga  teng  yoki  sal  kattarok  ham  bo
’ladi..  Ba’zi 
bakteriyalarda  spora  hujayraning  bir  uchida  hosil  bo
’ladi.,  hujayra  kengayib 
baraban  tayoqchasi  shaklini  oladi.  Ba
’zi batsillarda esa spora hujayra markazida 
hosil bo
’lib sal kengayadi va hujayra dugsimon shaklga kiradi, bu holat ko’pgina 
Clostridium  avlodiga  kiruvchi  bakteriyalarda  uchraydi.  Ko
’p incha esa bakteriya 
hujayrasida  hosil  bo
’lgan  spora  katgalashmaydi,  hujayra  ham  avvalgi  holatidan 
o
’zgarmaydi. Bu tipdagi spora hosil kilish Bacillus avlodi vakillarida uchraydi.   
Etilgan  spora  vegetativ  hujayra  devori  parchalanganidan  so
’ng  tashqariga 
chiqadi. 
Sporaning  o
’sishi.  Bakteriya  sporasi  yaxshi  sharoitga  tushsa,  u  sekin  asta 
bakterial  hujayraga  aylanadi.  Spora  suvni  sekin  asta  shimadi  va  bukadi.  Kobigi 
bosim  ostida  yirtiladi  va  sporaning  o
’sish  trubkasi  hosil  bo’ladi..  Keyinchalik 
ozod  bo
’lgan  bakteriyaning  o’zayishi  va  usha  o’zaygan  hujayraningbo’linishi 
ko
’zatiladi. 
Bakteriya  hujayrasi  10,  100,  1000  yillar  davomida  tinch  holatda  tirik 
saqlanishi mumkin. 
Ba
’zi  bir  mikroorganizmlarda  temperatura,  kislota,  kislorod  va  boshqa 
moddalarning yetishmasligidan ularning hujayralarida sistalar paydo buldi. Bular 
spora emas. Masalan, azotobakter shunday sistalar hosil taqsim Ular temperatura 
va quria:tishga chidamli bo
’ladi.. 
SHu  xil  tashqisharoitdan  o
’zini  muxofaza  qilish,  sianobakteriyalarda 
akinetlar,  miksobakteriyalarda  miksosporalar,  aktinomitsetlarda  endosporalar 
hosil kilish bilan boradi.   
Kiritmalar.  Sitoplazmada  har  xil  shaklga  ega  bo
’lgan granulalar uchraydi. 
Ularning  hosil  bo
’lishi.  mikroorganizmlarning  o’sadi  gan  muhtga,  fizik  - 

---

kimyoviy  xususiyatlargabog
’liq  bo’lib  kiritmalar  mikroorganizmlarning  doimiy 
belgilari emas. 
Ko
’p  incha  kiritmalar  mikroorganizmlarga  energiya  va  uglerod  manbai 
bo
’lib xizmat taqsim Ular mikroorganizmlar yaxshi oziqa  muhtida usgandagina 
hosil  bo
’ladi.  va  yomon  muhtga  tushganda  esa  sarflanadi.  Kiritmalar  katoriga 
glikogen  (hayvon  kraxmali),  granulyoza, 
  -  oksimoy  kislota,  volyutin 
(polifosfatlar),  oltingugurt  tomchilarini  kiritish  mumkin.  Kiritmalarning  hosil 
bo
’lishi., ko’p incha oziqa  muhtini tarkibiga  bog’liq  bo’ladi.. Masalan, tajribalar 
yordamida  glitserin  va  uglevodlarga  boy  oziqa    muhtida  usgan  bakteriyalarda 
volyutin,  vodorod  sulfidga  boy  muhtda  oltingugurt  hosil  bo
’lishi.  aniqlangan. 
Ba
’zi oltingugurt bakteriyalarida amorf holdagi SaSO
3
 uchraydi. Ulardan tashqari, 
bakteriya  hujayrasida  oqsillar,  fermentlar,  uglevodlar,  aminokislotalar,  RNK, 
nukleotidlar,  pigmentlar  uchraydi.  Hujayrada  mayda  molekulyar  birikmalar 
borligi hujayra osmotik bosimini saqlab  turadi.