’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Kerakli jihozlar: 
Kolba,  pepton,  tuproq,  qizil  lakmus  qog
’oz,  qo’rg’oshin  atsetat  [P(CH
3
COO)
2
]  tuzi 
eritmasi  va  oksalat  kislota  (H
2
C
2
O
4
)  shimdirilgan  qog
’ozlar,  tiqin  tayyorlash  uchun  paxta, 
buyum oynalari, fuksin, mikroskop, bakterial ilmoq, immersion moy. 
Darsning maqsadi: 
Ammonifikatsiya jarayonining borishi to
’g’risida tushuncha berish. 
 
Ishning borishi:    
   
Bu  ishni  bajarish  uchun  200  ml  xajmli  kolbaning  ¾  qismigacha  3%li  pepton  eritmasi 
to
’ldirilib,  unga  0,5  g  chamasi  tuproq  aralashtiriladi.  Tuproq  tarkibidagi  aerob  va  anaerob 
bakteriyalar ta
’sirida bu aralashmada ammonifikatsiya jarayoni boshlanadi. 
Kolba  og
’ziga  qo’yilgan  paxta  tiqinning  bir  joyiga  suvda  namlangan  qizil  lakmus 
qog
’oz,  ikkinchi  joyiga  kontsentrlangan  oksalat  kislota  (H
2
C
2
O
4
)  va  uchunchi  joyiga 
qo
’rg’oshin atsetat [P(CH
3
COO)
2
]  tuzi  eritmasi  shimdiirlgan  qog
’oz parchalari osib qo’yiladi. 
Bakteriyalarga qulay sharoit yaratish uchun kolba 30
0
C issiq termostatda qo
’yiladi. Oradan bir 
necha  kun  o
’tgach,  osib  qo’yilgan  qog’ozlarning  rangi  o’zgargan-o’zgarmaganligini 
tekshiriladi.  Jumladan,  qizil  lakmus  qog
’oz  jarayon  vaqtida  ajralib  chiqqan  ammiak  ta’sirida 
ko
’k rangga kiradi. Qo’rg’oshin atsetat tuzining eritmasi shimdirilgan qog’oz H
2
S  ishtirokida 
qora rangga, oksalat kislota shimlirilgan qog
’oz indol ta’sirida pushti rangga kiradi. 
Ammonifikatsiya  protsessini  tekshirish  uchun  o
’tkaziladigan  tajriba:  a-qizil  lakmus 
qog
’ozi;  b-  oksalat  kislota  va  v-qo’rg’oshin  atsetat  tuzi  eritmalari  shimdirilgan  lakmus 
qog
’ozlar. 
Bu  reaktsiyalarning  hammasi  ammonifikatorlik  ta
’sirida  peptonning  parchalanishi 
natijasida hosil bo
’lgan mahsulot borligini isbotlaydi. 
A.  Aerob  sharoitda  xayot  kechirib,  oqsil  chirishini  faollashtiruvchi  organzlarni  ko
’rish 
uchun:  dastlab  toza  va  quruq  buyum  oynasining  o
’rtasida  bir  tomchi  suv  tomiziladi.  So’ngra 
sterillab  sovitilgan  ilmoqda  kolba  ichidagi  tuproq  yuzasidan  namuna  olib,  buyum  oynasidagi 
suv  tomchisida  chxshilab  aralashtiriladi.  Bu  aralashmadan  bir  tomchi  olib,  boshqa  buyum 
oynasida  mazoq  tayyorlangach,  ochiq  xavoda  quritiladi.  Birinchi  buyum  oynasida  qolgan 
aralashma ustiga qoplag
’ich oyna yopib, bakteriyalarining harakatlanishi yoki harakatlanmasligi 
kuzatiladi. 
Quritishda  qo
’yilgan  preparatdagi  mazok  fiksatsiyalanib,  fuksin  bilan  bo’yalganidan 
keyin, mikroskopning 90x li ob
’ektivi orqali qaraladi va mavjud organizmlarining shakli, spora 
hosil qilishi aniqlanadi. 
Mikroskopda  oval  shaklli  spora  hosil  qiladigan  harakatchan  mayda  tayoqchalar 
– 
Bacillus  mycoides  borligi  ko
’rinadi.  Bu  batsilla  peritrix  xivchinlangan  bo’lib,  oqsilni 
ammiakkacha  parchalaydi.  Qattiq,  oziq  muhiti  yuzasida  zamburug
’  iplariga  o’xshash 
koloniyalar hosil qiladi. 
A). Oqsilning chirishida pichan batsillasi (Basillus subtilis) ham faol ishtirok etadi. 

---

B).  Oqsilning  anaerob  sharoitda  parchalanishida  ishtirok  etadigan  batsillus  putrifikans  
(Basillus  putrificans)  ning  bor-yo
’qligini  aniqlash  uchun  kolbadagi  muhit  o’rtasidan  uning 
tubigacha  chuqur  qilinib,  ilmoqda  tuproq  olinadi  va  buyum  oynasiga  tomizilgan  suvda 
suyultiriladi.  Sungra  bu  suyuqlikdan  yuqorida  ko
’rsatilganidek,  ezilgan  tomchi  va 
fiksatsiyalangan preparat tayyorlanadi va mikroskopning kichik hamda katta ob
’ektivlari orqali 
qaraladi. Bunda spora hosil qiluvchi baraban tayoqchasi shaklidagi batsillalar ko
’rinadi. 
Proteus  vulgaris  (Proteus  vulgaris)  nomli  bakteriya  esa  ingichka  tayoqchalar  shaklida 
ko
’rinadi. Bu bakteriya  spora hosil qilmaydi. Oqsilning parchalanishi natijasida indol va H
2
S 
hosil  bo
’ladi.  Agar  muhitga  uglevod  qushilsa,  karbonat  angidrid  va  vodorod  gazlari  ham 
ajraladi.  Proteus  vulgaris  fakul
’tativ  anaerob  bakteriya  bo’lib,  aerob  va  anaerob  sharoitda 
yashaydi.  Daftarga  mikroskopda  kuzatilganlarning  rasmini  chizib,  tegishli  ma
’lumotlar  yozib 
olinadi.