’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

                                    6.  Amaliy mashg
’ulot. 
Mavzu: Bakteriyalarning rivojlanish sikli 
 
 
Talaba  bilishi  kerak:Bakteriyalarning  rivojlanish  fazalarini,  ipsimon 
bakteriyalarning rivojlanish fazalarini. 
 
Bakteriyalarining  rivojlanish  tsikli  bir  necha  fazalarga  bo
’linadi.  Bu 
fazalarning pichan batsillasining rivojlanish tsikli misolida o
’rganish mumkin. 
 
Bu  batsilla  peritrix  xivchinlanganligi  sababli  yumalab  harakatlanadi. 
Rivojlanish  tsiklini  dastlabki  fazasida  xo
’jayra xivchinlarini yo’qotib harakatdan 
to
’xtaydi va tezda bo’lina boshlaydi. Ular bir – biriga ulanib zanjir hosil qiladi va 
ularda xivchinlar paydo bo
’ladi. Bu xo’jayralar xivchinlar yordamida bir oz vaqt 
harakatlangandan  so
’ng yana ayrim xo’jayralarga bo’linib harakatlanaveradi. Bu 
jarayon  qayta 
– qayta takrorlangandan so’ng xo’jayra ichida spora hosil bo’ladi. 
Spora hosil qilgan vegetativ xo
’jayra bir joyda to’xtab qoladi. Uning po’sti eriydi 
va  spora  tashqariga  chiqib  qoladi.  Qulay  sharoitga  duch  kelishi  bilan  sporaning 
po
’sti yoriladi va undan harakatchan pichan batsillasi o’sib chiqadi. 
 
Sporadan  o
’sib  chiqqan  vegetativ  xo’jayra  ham  yuqorida  aytilgan 
bosqichlarni  o
’tib  spora  hosil  qiladi  va  shu  bilan  rivojlanish  tsiklini  tugallaydi. 
Ipsimon  bakteriyalar  esa  suv  ostidagi  narsalarga  yopishib  olib  hayot  kechiradi. 
Ular  shilimshiq  qin  ichiga  joylashib  yashaydi  va  voyaga  yetganda  har  qaysi 
hujayraning bir uchida xivchinlar to
’plami paydo bo’ladi. 
 19-rasm. Pichan batsillasi-ning rivojlanish tsikli: 
 
a-harakatchan xo
’jayra; b-xivchinini tashlab bo’linishi; v-qaytadan xivchin 
hosil qilishi; g-spora hosil qilishi; d-sporadan o
’sib chiqishi. 
 
Xivchinli  bakteriyalar  bir  qancha  vaqt  o
’tgandan  keyin  suv  ostidagi 
narsalarga  yopishib oladi  va  xivchinini  yo
’qotadi. Xivchinini yo’qotgan xo’jayra 
tezlik  bilan  ko
’payib shilimshiq qinga o’raladi, bu xo’jayralar voyaga yetguncha 
shu qin ichida bo
’ladi. 
 Ipsimon  bakteriyalarning  rivojlanish  tsikli:  a-xarakatchan  bakteriyalar;  b-suv 
ostidagi  narsaga  yopishib  ko
’payish  vaqti;  v-voyaga  yetgan  xo’jayraning  uzilib 
ichidan chiqib ketishi. 
   

---