’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

ANTIBIOTIKLARNING TA
’SIR ETISH  MEXANIZMI 
Antibiotiklarning  mikrob  hujayrasiga  har  tomonlama  ta
’sir  etishi  to’liq 
o
’rganilmagan.  Antibiotiklar  mikroblarning  moddalar  almashinishi  protsessining 
ayrim  bo
’lagiga,  nafas  olishiga  hamda  ularning  ko’payishiga  to’sqinlik  qiladi. 
Masalan, penitsillin mikroblarning, hujayra devoridagi polimerning sintezlanishini 
to
’xtatadi, xlormitsetin esa oqsilning sintezlanishini to’xtatadi. 
Antibiotiklarning mikroorganizmlarga halokatli ta
’sir etishi mikrobga faqat 
to
’g’ridan-to’g’ri  ta’sir  qilish  bilangina  chegaralanmasdan,  balki  u  hayvon 
organizmining kasallikdan himoyalanish aktivligini ham oshiradi. 
Antibiotiklarning  mikroblarga  ta
’siri  hayvon  organizmining        umumiy 
holatiga  ham  bog
’liq  bo’ladi.  Yaxshi  sharoitda  boqilgan  kasal  hayvonlarga 
qo
’llanilgan  antibiotiklarning  ta’siri  yuqori  bo’ladi  va  natijada  organizmning 
fiziologik  protsesslari  hujayralarining  nafas  olishi,  leykotsitlarning  fagotsitar 
aktivligi va boshqalar kuchayadi. 
Davolash  uchun  qo
’llaniladigan  ko’pchilik  antibiotiklar  organizmda 
mikroblarni  uldirmaydi,  balki  ularni  rivojlanishdan  tuxtatadi.  Mikroblarni  yo
’q 
qilish  ko
’pincha  mikroorganizmning  himoya  kuchlariga  —  fagotsitoz  va 
boshqalarga bog
’liqdir. 
Kasallik  boshlanishi  bilan  antibiotiklar  qo
’llanilsa  mikroblarga  tez  ta’sir 
etadi, chunki bu paytda organizmda  mikroblar oz bo
’lib organizmning fiziologik 
funktsiyalari va organlari mikrob ta
’sirida deyarli uzgarmagan bo’ladi. 
Keyingi paytlarda antibiotiklar faqat meditsina va veterinariyada keng turda 
qo
’llanilibgina  kolmasdan,  zootexniya  va  agronomiyada,  shuningdek  qishloq 
xo
’jaligida ekinlar hosildorligini, mol mahsulotini oshirish va hayvonlarni sun’iy 
kochirishda  ham  qo
’llanilmoqda.  Masalan,  bukalarning  spermasiga  qo’shilgan 
penitsillin, yoki streptomitsin (1 ml spermaga 500 birlik) spermaning xususiyatiga 
ta
’sir  etmay  turib,  unga  mikroblarning  tushishiga  va  rivojlanishiga  to’sqinlik 
qiladi. 
Antibiotiklarning ta
’siri bir necha usul bilan aniqlanadi. 1.Antibiotikni turli 
darajada  suyultirib  test-mikrobda  sinab  ko
’rish  mumkin.  Masalan,  penitsillin 

---

stafilokokkda, streptomitsin Vast. subtilis da sinab kuriladi. Bu mikroblarga ta
’sir 
etgan  antibiotiklarning  eng  kam  miqdori  topiladi  va  o
’sha  miqdor  shu 
antibiotikning  ta
’sir  birligi  deb  hisoblanadi.  2.  Antibiotiklarning  kuchini 
nefolometrlar bilan ham aniqlash mumkin. Buning uchun bir necha probirkadagi 
suyuq  oziq  muhitiga  sinaladigan  antibiotik  solinib,  turli  darajada  suyultiriladi, 
so
’ng  shu  probirkalarga  test-mikrob  eqiladi.  Mikrob  kanchalik  ko’paysa, 
probirkadagi suyuqlik shuncha loykalanadi. Sinash uchun test-mikrob eqilgan bu 
probirkalar  qontrol  uchun  avvaldan  tayyorlab  qo
’yilgan  probirkalar  bilan 
solishtiriladi.  Qontrol  probirkalardagi  antibiotikning  miqdori  avvaldan  ma
’lum 
bo
’lgani  uchun  ular  sinov  uchun  ekilgan  probirkalar  bilan  solishtirib,  har  bir 
probirkadagi  antibiotiklar  miqdorini  bilib  olish  mumkin.  3.  Antibiotiklarning 
kuchi  diffo
’zion  usul  bilan  aniqlanadi.  Buning  uchun  test-mikrobi  Petri 
kosachasidagi zich muhitga eqiladi. Sinalishi lozim bo
’lgan antibiotik metall yoki 
shishadan yasalgan har xil xajmda tsilindrchalarga solinadi, so
’ng ular oziq betiga 
botirib  o
’rnatiladi.  So’ngra  Petri  kosachalari  termostatga  qo’yiladi.  Antibiotik 
tsilindrchalar atrofidagi oziq muhitga diffuziyalanib mikrobni ustirmay kuyadi va 
u qancha kuchli bo
’lsa, tsilindrchalar tevaragida mikrob o’smagan doira shuncha 
keng bo
’ladi. 
Kontrol  uchun  avvaldan  kontsentratsiya  miqdori  aniqlangan  antibiotikdan 
olinib,  ular  ham  Petri  kosachasidagi  oziq  muhit  betiga  tsilindr  bilan  diffuziya 
qildiriladi va bu kontrol tsilindrlar tevaragidagi mikrob o
’smagan doiralarni sinash 
uchun  ekilgandagi  hosil  bo
’lgan  doiralarni taqqoslab, antibiotikning  kuchi  aniq-
lanadi. 
4.  Diagnostik  disklar  bilan  antibiotikning  kuchi  aniqlanadi.  Buning  uchun 
antibiotik  eritmasiga  filtrlovchi  qog
’oz  botirilib,  keyin  u  quritiladi  va  0,5  sm 
diametrli  doira  (disk)  shaklida  kesiladi.  Qog
’oz  diskdagi  antibiotik  bir  sutka 
ichida  oziq  muhitga  diffuziya  qilinib,  disk  tevaragida  mikrobning  o
’sishiga yo’l 
bermaydi.  Qog
’oz  disk  tevaragida  usa  olmagan  doiraning  diametri  o’lchanib, 
antibiotikning  mikrobga  kuchli  yoki  kuchsiz  ta
’sir  etganligi  aniqlanadi.  Agar 
qog
’oz diskdan 15 mm narigacha mikrob o’sib chiqmasa antibiotikning mikrobga 

---

kuchsiz ta
’sir etganligi ma’lum bo’ladi. Agar diskning diametri 15—25 mm gacha 
bo
’lsa,  antibiotik  mikrobga  ta’sir  etgan,  25  mm  dan  oshiq  diametrli  doirada 
mikrob o
’smagan bo’lsa, antibiotik kuchli ta’sir etgan deb hisoblanadi. 
Kasallikni  davolash  va  oldini  olishda  antibiotiklar  maqsadga  muvofiq 
ravishda  qo
’llanilmasligi  natijasida  ular  organizmga  yomon  ta’sir  ko’rsatishi 
mumkin.  Masalan,  nerv  sistemasiga  streptomitsin  va  neomitsin  gruppasiga 
kiradigan  antibiotiklar,  qonga  streptomitsin  va  levomitsin,  jigarga  biomitsin  va 
boshqa  antibiotiklar  qo
’llanilsa  yomon  ta’sir  etadilar.  Antibiotiklar  uzoqvaqt 
suvga aralashtirib ichirilsa hayvon ichak mikroflorasining odatdagi tarkibi keskin 
o
’zgaradi va natijada disbakterioz yuz beradi. Disbakteriozda ichakdagi kasallik 
qo
’zg’atuvchi  mikroblar  bilan  bir  qatorda  organizm  uchun  foydali  bo’lgan  sut 
kislotasi  hosil  qiluvchi  mikroblar,  ichak  tayoqchasining  foydali  turlari  va 
boshqalar rivojlanishdan tuxtaydi. Bunday holda hayvon ichagidagi shartli, ya
’ni 
zaharli stafilokokklar, ko
’k yiring tayoqcha kabi patogenli mikroblar aktivlashib, 
sekundar ikkinchi bir kasallikni infektsiyani qo
’zgashi mumkin. Bunday hol ro’y 
bermasligi uchun qo
’llaniladigan antibiotiklar aniq dozada berilishi, organizmning 
holati va antibiotikning mikrobga ta
’siri aniqlanishi bilan bir qatorda, antibiotikni 
o
’z vaqtida almashtirish yoki boshqa davolash usullarini qo’llanishi lozim.