’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Biologik omillarning ta
’siri. Mikroorganizmlar tabiatda bir-biri bilan yoki 
boshqa bir organizmlar bilan bog
’liq holda yashaydilar. Bu hol biatsinaz deyiladi. 
Bundan  tashqari  sambioz,  metabioz,  sinergizm  va  antogonizm  deb  ataladigan 
hodisalar  ham  mavjud.  Bir  muhitda  ikki  xil  mikrob,  ikki  xil  organizmning  bir-
biriga  qarshilik  kursatmasdan  yashashi  sambioz  hodisasi  deyiladi.  Masalan, 
anaerob  mikroblar  bilan  aerob  mikroblarning  yashashi.  Aerob  mikroblar 
kislorodni  o
’zlashtirib, anaerob mikroblar uchun qulay sharoit yaratadi. Anaerob 
mikroblar  esa  uz  navbatida  havodagi  erkin  azotni  tuplab,  azotli  moddalarga 
aylantiradi. Bular aerob mikroblar uchun oziqhisoblanadi. 
Mikroblar uzlarining yashash davrlarida boshqa bir mikroblar uchun qulay 
sharoit  yaratishlari  metabioz  hodisasi  deyiladi.  Masalan,  ko
’pchilik  saprofit 
mikroblar  oqsilni  peptonga,  aminokislotalarga  va  boshqa  oddiy  birikmalargacha 
parchalab  nitrofikatsiyalovchi  bakteriyalar  uchun  oziqtayyorlaydilar.  Ular  esa  uz 
navbatida azot kislotasi tuzlarini hosil  qilib, o
’simliklarga yetkazib beradilar. Ikki 
yoki bir necha mikroblarning bir-biriga kumaklashuvi sinergizm hodisasi deyiladi. 
Masalan,  azotobakterning  sof  kulturasi  usganda,  173  mg  geteroauksin  hosil  
qiladi.  U  Bas.  Mikondes  bilan  birga  usganda  esa  220  mg  geteroauksin  hosil  
qiladi.  Bir  turdagi  mikrob  rivojlangan  muhitda  ikkinchi  bir  turdagi  mikrobning 
rivojlana  olmasligi  antogonizm  yoki  antibioz  hodisasi  deyiladi.  Bu  hodisani 
birinchi  bo
’lib  1877  yilda  L.Paster  aniqladi.  U  kuydirgi  tayoqchasining  rivojla-
nishiga  chirituvchi  mikroblar  tusqinlik  qilishini  isbotlagan.  Antogonizm  hodisasi 
antibiotiklarning  paydo  bo
’lishiga  olib  keldi.  Antibiotik  —  grekcha  «anti»  — 
qarshi, «bios» 
— hayot ma’nosini beradi. Mikroblar hayotiga qarshi ishlatiladigan 
mikroblar o
’simlik, hayvonot dunyosidan olingai mahsulotlardir. 
Antibiotiklar mikroblarga uch xil ta
’sir etadi: 
1) bakteriostatik ta
’sir mikrobning o’sish va rivojlanishini to’xtatadi. 
2) bakteriotsidik ta
’sir ularni halokatga olib keladi. 

---

3) bakteriolitik ta
’sir ularni eritib yuboradi. 
Ba
’zi bir mikroblar antibiotiklarning ta’siriga chidamli bo’ladi. Bu hodisa 
bir  xil  antibiotiklar  ko
’p  marta  ishlatilganda  yuz  beradi.  Mikrob  antibiotikka 
qarshi  ferment  nshlab  chiqarib,  uni  eritib  yuboradi.  Masalan,  penitsellin 
organizmga  yuborilganda,  mikroblarni  uldirmasdan,  ularning  rnvojlanishini 
to
’xtatib  kuyadi,  ba’zi  birlari  organizmning  himoya  kobiliyatini  kuchaytiradi. 
Streptomitsin  tukimalarning  nafas  olishini  yaxshilab,  tuberkulyoz  mikrobining 
o
’sishini to’xtatadi. yoki sun’iy kochirishda bukalarning spermasiga qo’shiladi. 
Fitonsidlar  o
’simliklardan  olingan  antibiotik  bo’lib,  1928  yilda  topilgan. 
Fitonsid efir moylari va har xil organik kislotalari ko
’p bo’lgan sarimsok piyoz va 
gorchitsa o
’simliklaridan olinadi. Bu moddalar mikroblarni halok qiladi.