’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ’lim vazirligi. Buxoro davlat universiteti

Namunaviy mashqlar: 

- 

“mokkisimon” yugurish; 

- 

“archasimon” yugurish; 

- 

“yulduzsimon” yugurish; 

- maydonchada diagonal yo

’nalish (X)da yugurish; 

- shu mashqlarni og

’irlik moslamalar bilan bajarish; 

- 2, 3, 4-zonalarda to

’siq qo’yish taqlidi; 

- 2, 3, 4-zonalarda zarba berish taqlidi; 

- turli zonalarda to

’pni yiqilib “olish” taqlidi va hokazo. 

 

---

21 

 

Tezkor-kuchlilik va uning voleybol o

’yinidagi ahamiyati.  

Tezkor-kuchlilik  

-  bu,  vertikal  yoki  gorizontal  masofani  engib  o

’tish uchun yuqori darajada 

mushak va irodaviy kuchlanishli qobliyatdir. Voleybolchilar uchun asosiy jismoniy 

sifatlardan biri sakrovchanlikdir. 

 

Maktab yoshidagi bolalar harakat faoliyatining rivojlanishida 

sezgi bosqichlari topografiyasi (A.A.Gujalovskiy bo

’yicha). 

Jismoniy 

cifatlar 

Yosh davrlari (yil) 

7-8 

8-9 

9-10 

10-11 

11-12 

12-13 

13-14 

14-15 

15-16 

16-17 

Kuch 

●● 

●●● 

●●●

●●● 

q 

q 

●●●

●●● 

●●●

●●● 

q 

●●● 

● 

●●● 

q 

●●● 

q 

●●● 

●●●

●●● 

Tezkorlik 

●●●

●●● 

●● 

●●● 

q 

q 

●●●

● 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

Tezkorlik-

kuch sifatlari 

q 

●● 

q 

●●● 

q 

●●● 

q 

●●● 

q 

●● 

q 

●●● 

q 

●●● 

q 

●●● 

q 

●●● 

q 

●●● 

Statik 

chidamlilik 

q 

q 

q 

q 

●●●

●● 

● 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

●●● 

q 

●●● 

q 

q 

q 

●●● 

Dinamik 

chidamlilik 

q 

● 

● 

●● 

●●●

q 

● 

q 

●●●

●●● 

● 

q 

q 

q 

qq 

q 

● 

qq 

Umumiy 

chidamlilik 

q 

●● 

q 

●●● 

q 

q 

● 

●●● 

q 

q 

q 

●●● 

q 

q 

q 

●●● 

q 

q 

q 

●●● 

Egiluvchanli

k 

q 

q 

q 

q 

q 

● 

q 

q 

● 

q 

q 

q 

● 

●●● 

●● 

q 

q 

●●● 

 

●● 

Muvofiqlash 

q 

q 

●● 

q 

q 

●●● 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

q 

 

Shartli belgilar: 

q - Subkritik va kritik davrlar; 

● - past sezgirlik bosqichi; 

●● - o’rtacha sezgirlik bosqichi; 

●●● - yuqori sezgirlik bosqichi. 

---

22 

 

Sakrovchanlik 

tezkor-kuchlilik 

sifatlariga 

mansub 

bo

’lib  oyoq 

mushaklarining qisqa muddat ichida kuchli qisqarish bilan ifodalanadi. Aynan shu 

sifatni  yuksak  darajada  bo

’lishi  nisbatan  past  bo’yli  o’yinchilarni  baland  bo’yli 

o

’yinchilar  bilan  raqobatini  va  asosiy  o’yin  malakalarini  (zarba  berish  va  to’siq 

qo

’yish)  samarali  ijro  etilishini  ta’minlaydi

.

Sakrovchanlikni  rivojlantirish  uchun 

eng qulay davr bu 10-12 yoshdir.  

Bu  davrda  yosh  voleybolchilarda  joydan  turib  balandga  sakrash  12,5  sm 

gacha  ortishi  kuzatiladi

.

Sakrovchanlik  sifatining  turlari  ko

’p. Masalan, ikki oyoq 

bilan  debsinib  yugurib  kelib  yoki  joydan  turib  vertikal  sakrash  bir  oyoq  bilan 

debsinib  vertikal  yoki  uzunlikka  sakrash,  ikki  oyoq  bilan  debsinib  uzunlikka 

sakrash va hoqazo. Har bir sakrash turining o

’ziga hos maqsadi va maqsadga mos 

ijro etish tartibi (texnikasi) bo

’ladi.  

Voleybol,  basketbol,  futbol  va  boshqa  sport  o

’yinlari bilan shug’ullanuvchi 

sportchilarning sakrovchanligi bir-biridan farq qiladi. Ta

’kidlash lozimki, hatto bir 

sport  o

’yinida, masalan voleybolda - zarba yoki to’siq qo’yish, to’p kiritish yoki 

uzatish  uchun  ijro  etiladigan  sakrashlar  mohiyati  jihatidan  bir-biriga  sira 

o

’xshamaydi

. 

Boz  ustiga  yana  shuni  eslatish  o

’rinliki,  faqat  bir  o’yin  malakasi  - 

zarba  berish  turiga  qarab  (qisqa  yoki  baland  to

’pdan  zarba  berish)  sakrash 

xususiyati  umuman  boshqacha  bo

’ladi.  Binobarin,  sakrovchanlik  yoki  sakrash 

chidamkorligi  degan  tushuncha  ko

’p  qamrovli  mazmun,  mohiyat,  xususiyat  va 

ma

’noni anglatadi.  

Demak,  bu  sifatlarni  rivojlantirish  haqida  gap  borganda  muayyan  sakrash 

turi  va  uni  o

’ziga  munosib  mashqlariga  alohida  e’tibor  berilishi  o’ta  muhim 

masaladir.  So

’nggi o’illarda voleybol musobaqasi qoidalarining tubdan o’zgarishi 

o

’yin faoliyati va o’yin malakalarining ijro etilishiga batamom yangicha tus berib 

yuborgan.  Hozirgi  kunda  deyarli  barcha  o

’yin  malakalari  aksariyat  vaziyatlarda 

“havoda”,  ya’ni  sakrab  ijro  etiladi  (zarba,  to’siq  qo’yish,  to’p  kiritish,  uzatish, 

to

’pni  qabul  qilish,  yiqilib  qabul  qilish).  Ushbu  holatni  yuzaga  kelishi  voleybol 

amaliyotida  sakrovchanlik  va  sakrash  chidamkorligi  sifatlariga  e

’tibor  qaratishni 

nafaqat  kuchaytirayapdi,  balki  bu  sifatlarni  jadal  rivojlantirishga  qaratilgan  yangi 

---

23 

 

ilmiy  texnologiyalar  yaratishni  taqozo  etmoqda.  Shuning  uchun  ko

’p  yillik sport 

tayyorgarligi 

jarayonida 

malakali 

voleybolchilarni 

tayyorlash 

samarasi 

sakrovchanlik  va  sakrash  chidamkorligi  sifatlarini  har  tomonlama  mukammal 

tarbiyalash  ustivorligiga  bevosita  bog

’liq  bo’lib  boryapdi.  Voleybolchilar 

sakrovchanligi va sakrash chidamkorligini rivojlantirish muammolarini yorituvchi 

ilmiy  tadqiqotlar  hamda  ilmiy  adabiyotlar  doirasi  juda  keng. 

 

Yuqori  malakali 

sportchilarni  erishgan  yutug

’lari  ma’lum  manoda  ularning  fundamental 

tayyorgarligiga  bog

’liqdir

. 

Shunday  ekan,  yuqori  malakali  voleybolchilarni 

tayyorlash va ular sport mahoratini yuksak darajaga olib chiqish dastlabki o

’rgatish 

jarayoni samaradorligiga to

’g’ridan - to’g’ri bog’liqdir.