ERKIN VOHIDOV IJODIDA VATAN MADHI
Akram XUDAYBERDIYEV,
Magistrant (Andijon)
She`riyat – tuyg‗ular gulshani, davrning aks sadosi. Unda shoir nigohi bilan
borliq va olamni tuyishning qalb o‗rtanishlari aksini ko‗rish mumkin. Xalq ruhiga
ozodlik, vatanparvarlik tuyg‗ularini singdirishda she`riyatning roli va o‗rni
beqiyosdir. She`riyat o‗ziga xos timsollar, ramz va istioralar, ohanglar orqali kishi
ruhida shunday buyuk tuyg‗ular uyg‗otadiki, ularni qilich va qurol kuchi bilan ham
yo‗q qilib bo‗lmaydi.
111
Shaxs omili davrni, jamiyatni yangilashga, unga yangi ruh va kayfiyat bahsh
etishga doimo intiladi. Bu har qanday zamon va makon bo‗lmasin shaxsga xos
xususiyatdir va shu bilan birga zamon va makon bilan ham bir-birini taqozo
etuvchi omil hamdir. Ko‗rib turgan real voqelikni qayta yangilash ishtiyoqi,
ayniqsa, ijodkor shaxsida yaqqol namoyon bo‗ladi. Ijodkor asari – she`rida o‗z
qalb to‗lqini va epkinlariga hamohang u yashagan davrning shiddatli ritmi aks etib
bo‗y ko‗rsatib turadi.
Erkin Vohidov o‗zbek xalqi qalbida sermazmun she`rlari bilan chuqur iz
qoldirgan, o‗z ijodida Vatanga bo‗lgan muhabbatni tarannum etgan vatanparvar
shoirlarimizdan biri, noyob iste`dod sohibidir. Erkin Vohidov asarlarining mavzu,
ma`no doirasi keng. Uning ijodida Vatan, xalq tarixi, taqdiri tasviri, ona yurti,
uning boy, shonli tarixi bilan faxrlanish tuyg‗usi muhim o‗rin tutadi. Shoir
she`rlarida vatanparvarlik, vatanga sadoqat ruhi ufurib turadi.
Bu tuyg‗u, ayniqsa, ―O‗zbegim‖ qasidasida o‗zining yorqin ifodasini topdi.
60-yillarda ―O‗zbegim‖ qasidasi shoir she`riyatining eng avj pallasi bo‗lgan.
Darsliklardan joy olgan bu asar millatning sha‘ni-g‗ururi toptalgan, tarix
darsliklarida xalqimizning shonli o‗tmishi qora bo‗yoqlar bilan bo‗yalgan, har
tongda kuylanadigan davlat madhiyasi ulug‗ otaga, partiyaga hamdu sanolar bilan
boshlanadigan
zamonlarda
kechmishning
shonli
sahifalarini
ulug‗lovchi
―O‗zbegim‖ qasidasi g‗ayrirasmiy milliy madhiyaga aylandi. Shu tariqa
―O‗zbegim‖ 60-yillari birin-ketin chop etilgan beshta she`rlar to‗plami, ―Nido‖,
―Palatkada yozilgan doston‖lardagi ijodiy izlanishlarning muayyan yakuni bo‗ldi.
Qasidani o‗qir ekansiz, o‗zbekning ―Pomiru Tyanshonga tengdosh‖, ―Ming asrlar
ichra pinhon‖ tarixi birma-bir ko‗z oldingizdan o‗tadi.
Qasidaning ilk satrlaridanoq vatanga, o‗zbek xalqi, uning buyuk tarixiga
bo‗lgan muhabbat, hurmat-ehtirom, g‗urur va iftixor tuyg‗ulari yaqqol sezilib
turadi:
Tarixingdir ming asrlar
Ichra pinhon o‗zbegim
Senga tengdosh Pomiru
Oqsoch Tyanshon, o‗zbegim.
O‗zbekning tarixi ming yillar davomida pinhon bo‗lib keldi. U Pomiru
Tyanshan tog‗lari bilan tengdosh. Ularning sir-sinoatlari kabi yurtimizning sir-
sinoatlari shunchalik ko‗pdir.
Afrosiyob Samarqandning qadim yodgorligi. Biz ko‗rmagan asrlarni ko‗rgan
Afrosiyob o‗zbeklarning buyuk o‗tmishini so‗ylasin deya o‗zbekni tarix
shodasining bitta marjoniga qiyoslaydi.
So‗ylasin Afrosiyobu
So‗ylasin O‗rxun xati
Ko‗hna tarix shodasida
Bitta marjon, o‗zbegim.
Tariximizga, adabiyotimiz tarixiga bir nazar tashlaydigan bo‗lsak, yetuk
shoir-u, shoiralarimizning ijod namunalarini ko‗rib ulug‗ iqtidor egalarining
avlodlari ekanliginmizga yana bir karra amin bo‗lamiz. Ammo ana shunday iqtidor
112
egalari hayot so‗qmoqlarida zamon qurboniga aylanishdi. O‗zbekning erkin
malikasi, buyuk shoira Nodira va uning fojiasi o‗tmishimizning bir guli so‗lishini
Erkin Vohidov mahorat bilan tasvirlagan.
She`riyatning gulshanida
So‗ldi mahzun Nodira
Siym tanni yuvdi ko‗z yosh,
Ko‗mdi armon, o‗zbegim.
Buyuk shoir Firdavsiy ―Shohnoma‖ asarining muallifi. U ―Shohnoma‖
asarida xalqlar tarixini yoritgan, ammo shoir e`tiroficha, mingta Firdavsiy ham
o‗zbek xalqining buyuk o‗tmishini qog‗ozga solishga ojizlik qiladi. O‗zbekning
buyuk tarixga ega ekanligini ko‗rsatib, bir bor chekkan ohini mingta dostonga
qiyoslaydi.
Tarixing bitmakka xalqim,
Mingta Firdavsiy kerak.
Chunki bir bor chekkan ohing
Mingta doston, o‗zbegim.
So‗z mulkining sultoni Alisher Navoiyning ulug‗ligini yana bir bor bayon
qiladi. Yurtimiz hech bir yurtdan kam emas. Uning buyukligini dunyoga
ko‗rsatuvchi ulug‗ ajdodlari, Navoiydek siymolari bor. Bundan faxrlanmaslikning,
ko‗ksi osmon bo‗lmaslikning hech iloji yo‗q.
Menga Pushkin bir jahonu
Menga Bayron bir jahon.
Lek Navoiydek bobom bor
Ko‗ksim osmon, o‗zbegim.
Shoir o‗z qasidasini xalqiga armug‗on etib, bu uning bergan oq sut-u tuz
hurmati ekanligini ta`kidlaydi. Bu bilan Vatanni Onaga qiyos etgan bo‗lsa
ajabmas.
Bu qasidam senga, halqim,
Oq sut-u tuz hurmati.
Erkin o‗g‗lingman qabul et,
O‗zbegim, jon o‗zbegim [1, 98]
She`rda yurtiga bo‗lgan cheksiz muhabbati, ojiz kunlariga achinish hissi,
buyuk insonlaridan faxrlanish o‗zbekligidan g‗ururlanish tuyg‗ulari aks ettirilgan.
Vatan nima o‗zi aslida?!... Biz tug‗ilib o‗sgan tuproqmi?! Zamin yo
hududmi?! Shunday bo‗lsa, u nimasi bilan muqaddas va mo‗tabar, nimasi bilan
qutlug‗ va ulug‗?! Nega inson uni qadriyat sifatida e`tirof etadi? Shoir qalbida
bunga javoban yana bir she`rida quyidagi misralar yangraydi:
Yo‗q, mo‗tabar emas asli er,
Qutlug‗ emas tuproq hech qachon.
Muborakdir inson to‗kkan ter,
Mo‗tabardir qutlug‗ toza qon [2, 72]
Aslida yerning, tuproqning mo‗tabar va hech qachon qutlug‗ emasligini
e`tirof etayotgan shoir bu tuproq, yer-u zamin inson omili bilan bog‗liq ekanligini
ta`kidlaydi. Zaminu yer, bu tuproq inson to‗kkan ter, ya`ni insonning shu Vatan
113
uchun, tug‗ilib o‗sgan yurt, diyori uchun chekkan zahmatlari, ko‗rsatgan
fidoiyliklari, qahramonliklari, nainki uning tug‗ilib o‗sgan go‗shasi, balki umri
davomida Vatan deb atalmish ma‘voni tushunish u uchun bosib o‗tilgan yo‗lning
inson bilan chambarchas bog‗liq holda anglanishini ta`kidlaydi. Yeru tuproqning
muqaddas va mo‗tabarligi, qutlug‗ va ulug‗ligi sababini ajdodlarining tuproqqa
to‗kilgan teri va qoni barobarida tushuntiradi.
Erkin Vohidovning 1974-yilda yozilgan ―O‗zbekiston‖ she`ri Sovet
O‗zbekistonining 50 yillik yubileyiga bag‗ishlangan faxriya bo‗lib, she`rning
ibtidosidanoq anglashilib turibdi. Shoir tug‗ilib o‗sgan yurtining to‗yi, shodiyonasi
sabab qo‗lga qalam olganligini, yurtining vasfini qog‗ozga tushirayotganligini ilk
misralardayoq aytib o‗tadi.
Yurtim,
Seni yana oldim qalamga
To‗ying, shodiyonang bahona bo‗lib
Yana kelib qo‗nding tonggi misramga
Falak nisor etgan durdona bo‗lib.
Iqbol peshonamga bitgan oshyonim —
O‗zbekistonim.
1924-yil 31-oktabrda O‗zbekiston SSR Inqilobiy Komiteti (revkom) tuzildi,
u O‗zbekiston respublikasi tuzishni boshqarib bordi [4]. ―Asli ellik emas, ellik
ming yoshing‖ deganda shoir sho‗ro hukumati tomonidan 1924 yilda tashkil
etilgan O‗zbekistonning yoshi, tarixi uzoq moziylarga qadar ekanligini ―ellik ming
yoshing‖ tarzida ifoda etib o‗tadi.
Asli ellik emas, ellik ming yoshing,
Kechmishing tarixlar nariyog‗ida.
To‗marisdek ona Kayxisrav boshin
Qon to‗la sanochga solgan chog‗ida,
Spitamen kamon tutib dastida
Maroqandni saqlab turganda uzoq,
Yovni adashtirib o‗lim dashtida
Ko‗krak ochib qah-qah urganda Shiroq,
Hali o‗zbek emas, lekin olamga
Mashhur eding soqu sug‗d ona bo‗lib.
Iskandarni majruh etgan kamonim —
O‗zbekistonim.
Yurtning shonli tarixga ega ekanligini tilga olib, elu ulusi, vatani, xalqi
uchun jon fido etgan, mard, jasur, elining asl qahramonlarni bir-bir tilga olib
o‗tadi.
Shoir Ona yurtini ―Iqbol peshonasiga bitgan oshyonga, jahon ichra tengsiz
jahonga, alp pahlavonga, Iskandarni majruh etgan kamonga, buyuklar tan bergan
buyuk dostonga, Barchinning ko‗ksida qolgan armonga, Barnodek, Anbardek dili
so‗zonga, do‗stlik ipak yo‗li ochgan karvonga, parvonadek kuyib o‗rtangan jonga,
taqdir sahrosida zoru sarsonga, kulib turgan, yorug‗, munis makon‖ga qiyoslab,
114
unga ―o‗lkam, onajonim, yuragim, jonim‖ deya murojaat etadi o‗z yurtidan yuksak
faxr hissini tuyadi.
Shoir baxti shundaki, uning har bir asari qa‘ridan san`atkorning betakror
uslubi, ovozi, o‗zligi aniq, tiniq bilinib, eshitilib, ko‗rinib turadi. Vatan mehri,
Vatan sog‗inchi, Vatan borligi uchun tinmay mehnat qilib, elu yurtga foydasi
tegadigan inson bo‗lishni xohlaydi.
Erkin Vohidov o‗zbek adabiyoti uchun o‗ziga xos ijod maktabini yaratdiki,
bu maktab xalqimiz tomonidan qizg‗in qarshi olindi. Xalqchil ohanglarga
yo‗g‗rilgan bu maktab davr muhitini yorib o‗tib, xalqimiz qalbiga yetib bordi va
elimizning eng ardoqli ma`naviy xazinasiga gavhar bo‗lib qo‗shildi. Uning
yozganlarida insonlar ruhining tub tubigacha yetib boruvchi samimiy ohanglar
ufurib turadi. Bu ohanglar xalqchil ruh bilan sug‗orilgan bo‗lib, xalqning
ma`naviyatini yuksalishiga xizmat qiluvchi qimmatbaho bir manbaga aylanib
ulgurdi. Vatan madhini kuylagan, yurt, xalq dardini o‗zining dardi deb bilgan va
o‗z ijodida takrorlanmas satrlarda ifoda eta olgan shoir sifatida yuksak cho‗qqilarni
zabt etdi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. H.Boltaboyev. So‗z sehri. – Toshkent: Fan, 2006 y.
2.
E.Vohidov. Saylanma. Ikki jildlik. Birinchi jild. Muhabbatnoma. – T.: Adabiyot
va san`at, 1986.
3. U.Normatov. Ijod sehri. – T.: Sharq, 2007.
Do'stlaringiz bilan baham: |