Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi


ERKIN VOHIDOVNING “RUHLAR ISYONI” DOSTONIDA SHAKL VA



Download 4,25 Mb.
Pdf ko'rish
bet53/292
Sana03.01.2022
Hajmi4,25 Mb.
#313213
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   292
Bog'liq
Erkin Vohidovning so`z qo`llash mahorati-To`plam

ERKIN VOHIDOVNING “RUHLAR ISYONI” DOSTONIDA SHAKL VA 

MAZMUN BIRLIGI 

Ijobat SAYMURATOVA,  

 katta o„qituvchi (GulDU) 

Yulduz KARIMOVA,  

talaba (GulDU)  

 

 

XX  asr  o‗zbek  adabiyotining  yirik  vakillaridan  biri  Erkin  Vohidov  ijodi 



o‗ziga  xosligi  va  ko‗p  qirraligi  bilan  alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  Uning  butun 

ijodiyotini  butkul  qamrab  olgan  milliylik,  odamiylik,  falsafiylik,  tarixiylik  kabi 

ezgu g‗oyalar tamoyili beixtiyor kitobxonni poetik mushohadaga chorlaydi. Hayot 

haqiqatini  murakkabligi  va  to‗lig‗icha,  ziddiyatlari  bilan  boricha  namoyon  etish, 

o‗tkir  ijtimoiy  masalalarni  dadil  ko‗tarib  chiqish,  ma`naviy  va  jismoniy  ruh 

erkinligini badiiy tasvirlash shoir ijodiyotining asosiy xususiyatlaridan biridir.  

Erkin Vohidov iste`dodi yorqin namoyon bo‗lgan asarlari orasida 1979-yilda 

yozilgan  ―Ruhlar  isyoni‖  dostoni  yuksak  badiiyati  bilan  ajralib  turadi.  Mazkur 

doston  shoirning  uzoq  bosib  o‗tgan  ijodiy  yo‗lining  eng  baland  cho‗qqisi,  ijodiy 

izlanishlari  va  dostonchilikdagi  tajribalarining  gultojidir.  ―Erkin  Vohidov  ijodida 

shaxs  va  jamiyat  psixologiyasini  vobasta  aks  ettirish  etakchilik  qiladi.  Bu  borada 

ijtimoiy-falsafiy  tahlil  poetik  tadqiqotchilikda  bosh  yo‗nalishni  tashkil  etadi. 

Xususan,  inson  umrining  mohiyati,  tiriklik  ma`nolari  bilan  bog‗liq  badiiy  fikr 

evolyutsiyasini ―Ruhlar isyoni‖ poemasi misolida kuzatishga harakat qilaylik‖ [4, 

123].  

 

Doston, eng avvalo, qahramonlik, shuningdek ham fojeaviy, ham falsafiydir. 



Unda  muallif  she`riyatda  o‗chmas  iz  qoldirgan,  isyonkor  she`rlari  bilan  butun 

Hindistonni  larzaga  solgan,  hayotini  el-yurt  erki,  baxti  yo‗liga  fido  etgan  otashin 

bengal  shoiri  Nazrul  Islom  jasoratini  ulug‗laydi.  Isyonkor  shoir  kurashi,  jasorati 

qanchalar  qimmatga  tushganini,  shoir  bilan  davr  va  xalq  orasidagi  murakkab, 

ziddiyatli  munosabatlarni,  shoir  qalbining  orzu,  alam,  iztirob  tug‗yonlarini  butun 

keskinligi  bilan  ko‗rsatadi.  Nazrul  Islom  jasorati,  fojeaviy  qismati  bahonasida 

shoirning,  umuman,  ijodkorning  hayotdagi  o‗rni,  fuqarolik  burchi,  qolaversa, 

insoniylik,  fidoyilik,  erk  va  ozodlikka  tashnalik  g‗oyalari  tasviri  qalam  ostiga 

olinadi.  

 

―Ruhlar isyoni‖ shakl jihatidan ham o‗ziga xos, novatorona asar. U xilma-xil 



she`riy  shakllar,  real  hayotiy  lavhalar,  tarixiy  rivoyatlar,  ramziy  ifodalar  rang-

barangligidan  tashkil  topgan.  ―Voqelikdagi  har  qanday  narsa  o‗zining  tashqi 

ko‗rinishi (shakli) va shu shakl orqali anglashilayotgan mohiyati (mazmun)ga ega. 



104 

 

Shakl  va  mazmun



 

kategoriyalari  umumfalsafiy  xarakterda  bo‗lib,  ular  voqelikni 

(narsani)  idrok  qilishda  muhim  ilmiy  abstraktsiyalardir‖  [3,  58].  Shakl  va  ifoda 

rang-barangligi  asar  zamirida  yotgan  hayotiy  haqiqatni  murakkabligi  bilan  talqin 

etishga  xizmat  qiladi,  shoirning  uzoq  yillik  kuzatish,  hayotiy  tajriba,  xulosa,  o‗y-

mushohadalarini,  ko‗ngil  dardlarini  to‗kib  solishga  imkon  beradi.  ―Shu  xildagi 

rang-baranglik  doston  asosidagi  hayotiy  va  badiiy  haqiqatni  hamda  muallifning 

ko‗nglidagi  fikr-tuyg‗ularni  butun  nozik  tovlanishlari  bilan  ifodalashga  xizmat 

qilgan‖ [2, 275].  

 

Dostonda  bosh  qahramon  Nazrul  Islom  hayoti  xronologik  tarzda  izchil 



bayon  etilmay,  balki  shoir  hayotidagi  eng  muhim,  keskin  daqiqalar  tanlab  olinib, 

ular  badiiy  tahlil  qilinadi.  Nazrul  Islomdek  isyonkor  shoirni  etishtirib  chiqargan 

tarixiy  sharoitni,  fojeaning  tub  ijtimoiy  sabablarini  tarixan  haqqoniy  ko‗rsatishga 

erishiladi.  Dostonda  real  hodisalar  bilan  yonma-yon  keltirilgan  xilma-xil 

rivoyatlar,  tarixiy  voqealar  xuddi  o‗sha  tarixiy-ijtimoiy  hodisalar  mohiyatini, 

umumbashariy  ma`nosini  chuqurroq  anglashga,  ulardan  falsafiy  xulosalar 

chiqarishga  qaratilgan.  Shu  yo‗l  orqali  muallif  Nazrul  Islom  hayoti  va  qismatini 

ko‗rsatish barobarida ko‗ngil tubida yashirin yotgan armonlari-yu dardlarini doston 

badiiy tahlili zamiriga singdirib yuboradi.  

Doston  haqsizlik  va  adolat,  istibdod  va  erk  orasidagi  mangu  kurashda 

iste`dod  egasining o‗rni haqidagi  falsafiy  mushohadalar  bilan  boshlanadi. Muallif 

chin  iste`dodning  tabiati  yaralishdan  nohaqlikka,  adolatsizlikka,  istibdodga  qarshi 

ko‗tarilgan isyondir heb hisoblaydi.  

Shoir yurak – 

Pok tilagi, 

Iymonidir basharning. 

Armon to‗la yurakdagi 

Isyonidir basharning [1, 252]. 

 

Nazrul  Islom  dunyoga  shoir  bo‗lib,  ya`ni  o‗z  davrining  pok  tilagi,  iymoni, 



armon  to‗la  yurakdagi  isyoni  bo‗lib  tug‗iladi,  davr,  el-yurt  shunday  isyonkor 

shoirga  muhtoj  edi,  ―Zamon  uning  yonib  turgan  yuragini  so‗rardi‖.  Shoir  hali 

tug‗ilmasdan burun o‗z yurtidan judo etilgan edi, el-yurt dushmanlar oyog‗i ostida 

toptalib  yotibdi,  jaholatda  qolgan  xalq  zolimlarga  qarshi  turish  o‗rniga,  hind  va 

musulmonga  ajralib,  bir-birini  qirish  bilan,  ziyon  etkazish  bilan  ovora.  Muallif 

Hindiston  tarixining  qora  kunlarini  alam  bilan  qalamga  olar  ekan,  yana  shoir  va 

uning insoniylik burchi haqida quyidagi mulohazalarni yozadi: 

Har nechakim zo‗r iste`dod, 

Toshqin ilhom, 

U nega, 


Xalqing yotsa chekib faryod, 

Yaramasang kuniga. 

Shoir esang, shoir bo‗lib 

Nega kelding hayotga, 

Eling yotsa  dardga to‗lib, 

Kelolmasang najotga?! 




105 

 

Ne shoirsan tashbehlarning 



Bormi asli keragi, 

Bo‗lmasa el g‗ami – darding, 

Yuraging – el yuragi?! [1, 252] 

El  dardini  o‗zining  dardi  deb  bilgan  Nazrul  Islom  butun  hayotini  yurt 

ozodligi  va  mustaqilligiga  bag‗ishlaydi.  Zolim  dushmanlar  uning  qat‘iyatlilik, 

kurashchanlik e`tiqodiga qarshi tursalar-da, biroq uni o‗z yo‗lidan qaytara olmaydi. 

Dostondagi bu holat nihoyatda ta`sirli ifodalangan. 

Nazrul Islom o‗z qalbini 

Bayroq qilib ko‗tardi. 

Yuragida to so ‗nggi dam 

Isyon o‗ti so‗nmadi. 

Haqsizlikka ko‗ndi olam, 

Ammo shoir ko‗nmadi [1, 255]. 

Dostonda  faqat  Nazrul  Islom  taqdiri  yozilmagan.  Uning  qismatiga  daxldor 

bo‗ladigan turli xil rivoyatlar ham keltirilgan. Doston tarkibidagi rivoyatlar badiiy 

shakl  va  mazmunning  uyg‗unligini  ta‘minlagan.  Rivoyatlar  bilan  tanishgan 

kitobxon  muallifning  asarning  yozishdan  maqsadi  faqat  bengal  shoirining  hayoti 

yoki qismati emasligini, bu talqinlar zamirida qandaydir ma`no yashirin ekanligini 

his  etadi.  Asardagi  bu  tagma`no  ona  yurtimiz,  uning  sobiq  sho‗ro  tizimidagi 

kechmishi  va  taqdirini,  Qodiriy,  Cho‗lpon  kabi  asl  millat  farzandlarining  vatan 

mustaqilligi yo‗lidagi tinimsiz olib borgan kurashlarini xotiraga muhrlaydi. Doston 

shu  jihati  bilan  millat  ma`naviyatining  shakllanishiga  o‗z  hissasini  qo‗shadi, 

abadiyatga daxldor asar sifatida sevib o‗qiladi.  

Foydalanilgan adabiyotlar: 

1.

 

Vohidov E. Tanlangan asarlar. – T.: Sharq, 1997. – B.283. 



2.

 

Qozoqboy Yo‗ldosh. So‗z yolqini. –T.: G‗.G‗ulom nomidagi NMIU, 2018. - 



B.503. 

3.

 



Quronov D. Mamajonov Z. Sheraliyeva M. Adabiyotshunoslik lug‗ati. – T.: 

Akademnashr, 2010. – B.398.  

4.

 

Rahimjonov N. Mustaqillik davri o‗zbek she`riyati. –T.: Fan, 2007. – B.259. 




Download 4,25 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   292




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish