Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi

SO„ZGA E`TIBOR 

Alisher AHROROV, 

o„qituvchi (GulDU)  

 

 

Xalqimiz  qadimdan  so‗zga,  muomalaga,  muloqot  madaniyatiga  alohida 

e`tibor  qaratishganligi  barchamizga  ma`lum.  Chunki  insonlarning  ehtiyoji  uchun 

yaratilgan  til  o‗zining  shu  qadar  cho‗qqisiga  erishib  bormoqdaki,  bu  insonlarga 

foyda  va  shu  bilan  birga,  undan  to‗g‗ri  foydalanilmasa,  falokat  olib  kelish, 

ko‗ngillarni  vayron  qilishdek  ishlarni  ham  bajarishi  mumkin  bo‗lgan  qudratli 

vositaga aylandi. Bu qudratni Alisher Navoiy tabiri bilan aytganda:  

So„zdin o„likning ruhi pok, 

Ruh dog„i tan oro so„zdin halok.  

(―Hayrat ul abror‖) 

 

―

So„z  odamzod  uchun  tabiatning  ulug„  inomidir

‖  (―Qutatg‗u  bilig‖). 

Shunday  ekan  xalq  so‗z  qo‗llash  borasida  juda  ehtiyod  bo‗lishga,  o‗ylab, 

mushohadakorlik  bilan,  so‗zlashga,  noo‗rin  so‗zlarni,  yolg‗on  so‗zlarni 

ishlatmaslikka har chan urinib kelgan..  

 

 

 

Bor so„zni so„z sanab tebranmasin til, 

 

 

 

Ko„rib, o„ylab so„zla keragini bil.  

 

 

 

 

 

 

 

 

(―Sabot ul-ojizin‖) 

―Qobusnoma‖da: ―

…tilingni yaxshi hunar bila o„rgatg„il va muloyim so„zdin 

boshqa narsani odat qilmag„il. Nedinkim, tilga har nechuk so„zni urgatsang, shuni 

aytur, so„zni o„z joyida ishlatg„il, so„z agar yaxshi bo„lsa, ammo noo„rin ishlatilsa, 

garchand  u  har  nechuk  yaxshi  so„z  bo„lsa  ham  yomon,  nobob  eshitilur

‖,  deya 

da‘vat  qiladi  [1,34].  Ammo  shuni  ham  tan  olish  lozimki,  har  kimning  nutqidagi, 

so‗z qo‗llashdagi xatoliklarni tuzatish qiyin. Hech bir insonni aynan qaysi so‗zlarni 

qo‗llab,  nutq  tuzishni,  tildan  foydalanishni  cheklab  bo‗lmaydi.  Shoir  tabiri  bilan 

aytganda  ―

…she`rning  egasi  bor,  lekin  so„zning  egasi  yo„q.  U  bamisoli 

---

324 

 

charaqlagan  yulduz,  oqib  yotgan  daryo,  esib  turgan  shamol  kabi  hammaniki

‖ 

[4,31]  shuning  uchun  hamma  birdek,  o‗z  bilimi  doirasida  foydalanishga  haqli  va 

buni cheklab bo‗lmaydi, ammo so‗zning ma`nosini tushunish, uni to‗g‗ri ma`noda 

qo‗llashga  o‗rgatish  uchun  so‗z  anglatayotgan  asl  mazmunini  ochib  berish  lozim 

bo‗ladi.  

 

Bugungi kunda tildan foydalanishga, til boyliklarining qo‗llashimizda aksar 

beparvoliklarga  ham  yo‗l  qo‗ymoqdamiz.  So‗z  ma`nosini  bilmasdan  noo‗rin 

qo‗llash holarlari, ortiqcha so‗z keltirish holatlarini yoki so‗zning bugungi kundagi 

ma`nosi  haqiqiy  ma`nosidan  uzoqlashib,  boshqa  mazmunda  qo‗llanishini  ko‗p 

kuzatamiz,  shuningdek,  aksar  shoir  va  yozuvchilar  ijodida  so‗zga  berilgan 

ta‘riflarni  va  ulardan  foydalanishdagi  cheksiz  imkoniyatlarini  ham  guvohi 

bo‗lishimiz mumkin. 

Shoir  Erkin  Vohidov  ijodida  ham  so‗zdan  foydalanish  mahorati  bilan 

bigalikda,  so‗z  bo‗yicha,  uning  etimologiyasi,  imkoniyatlari,  ma`no  nozikliklari 

haqida  anchayin  keng  fikrlarni  ko‗rish  mumkin.  ―

Barcha  hunardin  so„z  hunari 

yaxshiroqdur

‖,  deyiladi  ―Qobusnoma‖da  [1,  33].  Shuning  uchun  undan 

foydalanishda  biroz  diqqatliroq  bo‗lishni  talab  qiladi,  chunki  O.Sharafiddinov 

aytganidek: ―