|
ERKIN VOHIDOVNING IJTIMOIY-SIYOSIY, FALSAFIY-
AXLOQIY QARASHLARI
Ravshanbek MAHMUDOV,
falsafa fanlari nomzodi, professor (GulDU)
O‗zbekiston Qahramoni, xalq shoiri Erkin Vohidov dunyoda O‗zbekiston
degan jannatmakon yurt borligini dunyoning yuzlab mamlakatlari yuksak
minbarlarida kuylay olgan ijodkordir. Shoirning she`rlarida qamrab olinmagan
mavzu yo‗q. Erkin Vohidov uzoq yillar rahbarlik lavozimlarida ishladi, xalq
xizmatkori – deputat sifatida faoliyat ko‗rsatdi. Mamlakatimizni chet el davlatlari
bilan madaniy aloqasini yaxshilashga katta hissa qo‗shdi. Shoirning niyati ulug‗ –
291
yurtini tinch-osoyishta, xalqini to‗q, farovon ko‗rish, tug‗ilgan yurtini obod,
ko‗rkam bo‗lishini, odamlarini ma'rifatli, ma`naviyatli, madaniyatli ko‗rishdan
iborat bo‗ldi.
Erkin Vohidov – katta siyosatshunos. U insonlarni baxtli, saodatli tinch-
osoyishta yashashini istaydi. Shoir 1960 yilda Toshkent davlat universitetini
tugatgan. 1952 yilda ―Ukamning jangi‖ she`ri bilan adabiyotga kirib kelgan.
Erkin Vohidov 17 yoshida o‗quvchilik davridayoq o‗z yo‗lini belgilab olgan
edi:
Men jilg‗aman,
Daryo bo‗lib to‗lgim keladi.
Ona yurtim,
Senga o‗g‗lon bo‗lgim keladi.
Bugun senga
Faqatgina she`r bag‗ishladim.
Kerak bo‗lsa,
Jonni fido qilgim keladi [1, 13].
Bu she`r yosh shoirda vatanparvarlik tuyg‗usi shakllanganidan dalolat
beradi. Shoir zoti borki, barcha ona-yurti haqida yonib, jo‗shib kuylaydi. Bu tabiiy
hodisa. Lekin hech kim Erkin Vohidovchalik voqeaband qilib tasvirlay olmaydi.
O‗qing-a:
Xarob kulba,
Va bir parcha yer,
Atrofiga tutilgan chetan.
Umr bo‗yi bobom to‗kdi ter
Qolgunicha shu yerni Vatan... [2, 80]
1962 yilda yozilgan bu she`rda shoirning hayotiy pozitsiyasi aks etgan.
O‗zbekistonda xizmat ko‗rsatgan san`at arbobi, taniqli adabiyotshunos va tarjimon
Ibrohim G‗ofurov Erkin Vohidov tanlangan asarlariga yozgan so‗zboshisida
shunday degan edi: ―Uning (Erkin Vohidovning – R.M) asarlarida dard, kinoya,
hajv yo‗sini bilan aytilgan achchiq haqiqatlar, zamonamizning ko‗z o‗ngimizda
o‗yilib yotgan og‗ir jarohatlariga qo‗yilgan shifobaxsh malhamlardek anglanadi‖.
Haqiqatan Erkin Vohidovning ijodida xalq, vatan taqdiri, yurt tinchligi,
insonlar hayot tarzi nihoyatda go‗zal tashbehlarda, inson qalbini larzaga solgulik
holatda chizib berilgan.
Asabga so‗z bermang, odamlar,
G‗azabga yo‗l bermang, odamlar,
Umr-ku shunchalar qisqadir,
Shuni ham qilmaymiz biz qadr.
Asabga yo‗l bermang, odamlar!
Azobga yo‗l bermang, odamlar! [3, 22]
Shoirning bu she`ri 1962 yilda yozilgan. Lekin bugun XXI asrda g‗am-
tashvishlar yanada ko‗paygan, muammolar qaysidir ma`noda ortgan, texnika,
axborot xuruji oshgan kunlarda, ayniqsa, ahamiyatlidir. Chunki shoir har doim
oddiy xalqdan ikki qadam oldinda yurishi kerak bo‗ladi.
292
Erkin Vohidovning 60 yil oldin yigirma olti yoshida yozgan she`ri ulkan
falsafaga ega egaligini, uzoqni, hayotni tushunib, o‗qib, ko‗rib yozilganidan dalolat
beradi. Erkin Vohidovning ulug‗ligi shundaki, kelajakni oldindan ko‗ra olgan, seza
bilgan. Aql-zakovati, farosati, iqtidori, iste`dodi bilan shuning uchun ham ko‗p va
xo‗p o‗chmas asarlar yaratgan.
Shoirning ijtimoiy-siyosiy falsafiy axloqiy qarashlari ―Ruhlar isyoni‖
dostonida, ―Oltin devor‖, ―Ikkinchi tumor‖, ―Istanbul fojeasi‖, ―Nido‖, ―Inson
o‗zing‖, ―O‗zbegim‖ kabi asarlarida o‗z aksini topgan. Ayniqsa, ―Donishqishloq
latifalari‖ turkumiga kirgan hamda ―Yaxshidir achchiq haqiqat‖ to‗plamidagi
she`rlar shoirni yetuk arbob, ma'rifatparvar, faylasuf, siyosatchiligidan dalolat
beradi.
Shoirning 1973 yilda yozilgan ―Inson‖ qasidasi oliy mavjudodga berilgan
adolatli, aniq, lo‗nda ta'rifdir. Bu qasidani o‗qigan har bir aqli raso inson o‗z hayot
yo‗liga qarab oladi, xulosa chiqarishga harakat qiladi. Erkin Vohidovning ―Inson‖
qasidasi har bir shaxs uchun ―oyna‖ vazifasini bajaradi:
Bu yorug‗ dunyo nadur?
Koshonadur, vayronadur,
Senga mehmonxonadur,
Mehmon o‗zing, mezbon o‗zing.
***
Onaizoring – zamin,
Tanho yo‗g‗u boring – zamin,
Xasta bemoring – zamin,
O‗g‗lon o‗zing, darmon o‗zing,
***
Bo‗lmasin subhing qaro,
Bor bo‗l mudom borliq aro,
O‗zni etgil doimo
Inmon o‗zing, inson o‗zing
[3, 163-164].
Shoirning ―Tabassum‖ kitobidagi hajv yo‗sindagi she`rlarida latifa, hazil
shaklidan foydalanib o‗z falsafiy, axloqiy, estetik qarashlarini ifodalagan. Birgina
―O‗zbek Navoiyni o‗qimay qo‗ysa...‖ she`rini o‗zida nihoyatda katta
ma'rifatparvarlik mujassamlashgan. ―Donishqishloq latifalari‖da shoirning axloqiy-
estetik qarashlari o‗z aksini topgan.
O‗zbek Navoiyni o‗qimay qo‗ysa,
Dod demoqqa palla bo‗lgani shudir.
Ma'rifatdan ayru o‗ynasa, kulsa,
Aza chog‗i yalla bo‗lgani shudir.
Bu kabi yuzlab she`rlar Erkin Vohidovning hayot falsafasini yaxshi
bilganligidan dalolat beradi. O‗zbekiston Qahramoni, xalq shoiri Erkin
Vohidovning ―Yoz harorati‖ (2015), ―Kuz sahovati‖ (2016), ―Qish halovati‖
(2016), ―Inson‖ (2018) va boshqa ellikka yaqin kitoblaridagi barcha she`rlarida,
dostonlarida, komediyalarida uning ijtimoiy-siyosiy, falsafiy qarashlari aks etgan.
293
Shoirning 1968 yilda o‗ttiz ikki yoshida yozgan ―O‗zbegim‖ qasidasi o‗z
davri uchun yozda chaqnagan momaqaldiroq misol katta baxs-munozaralarga
sabab bo‗lgan. ―O‗zbegim‖ qasidasi Erkin Vohidovning shaxs sifatida pozitsiyasini
ko‗rsatib bergan ulkan asardir. O‗zbekni uyg‗otgan nodir roman.
Xulosa qilib aytganda, Erkin Vohidov o‗zbek adabiyoti taraqqiyotiga ulkan
hissa qo‗shgan ulug‗ ijodkordir. Shoirlar o‗lmaydilar, jisman yo‗q bo‗lsalar-da,
asarlari sahnalarda radio, televidenie orqali jaranglab insonlarni halollik, poklikka,
vatanparvarlik, insonsevarlikka chorlab turadi.
Shoirning nafaqat she`rlari, balki Alisher Navoiy, Bobur, Fuzuliy, Bedil,
Rasul Gamzatov haqidagi ilmiy maqolalari adabiyotshunoslikka qo‗shilgan ulkan
hissadir. Uning ―So‗z latofati‖ (2018) kitobi tilshunoslik fanida kashfiyot sifatida
kutib olindi. Erkin Vohidov ko‗p o‗qigan, ko‗p uqqan alloma shoir, qomusiy bilim
egasidir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Erkin Vohidov. Ishq savdosi. –T., Sharq. 2000.
2.
Erkin Vohidov. Muhabbat. –T., G‗afur G‗ulom nomli Adabiyot va
san`at nashriyoti. 1982.
3.
Erkin Vohidov. Inson. –T., O‗qituvchi. 2018.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
