‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

Nazorat uchun savol va topshiriqlar

1. 

Jadidchilik  harakatining  kelib  chiqish  omillari  nimalardan 

iborat?

2 .  Jadidchilik qanday g'oyalami ilgari surgan?

3.  Turkistonning  rivojlanishida  jadidchilik  harakati  qanday 

ahamiyat kasb etadi?

4.  Mahmudxo‘ja  Behbudiy  ta’lim  tizimini  rivojlantirishga 

qanday hissa qo‘shdi?

5.  Avbdulla Avloniy va Abdurauf Fitrat Turkiston o‘lkasining 

ijtimoiy-siyosiy,  ilmiy-madaniy  rivojlanishiga  qanday  hissa 

qo'shdilar?

---

XVIII BOB. CHET EL VA ROSSIYADAGIILG  OR

PEDOGOGIK G  OYALAR. G‘ARBIY YEVROPADA 

MAKTAB, MAORIF HAMDA PEDAGOGIK FTKRLAR 

TARAQQIYOTI

1.  Yan Amos Komenskiy (1592-1670)

Buyuk  chex  pedagogi  Ya.A.Komenskiy  1592  yil  28  mart 

“Ugorskiy  Brod”  degan  joyda  Moraviyada  tegirmonchi  oilasida 

dunyoga  keladi.  Uning  oilasi  nihoniy  “Chex  qardoshlari” 

jamoasiga  tegishli  bo‘lib,  bu jamoa  Chexiyaning  ozodligi  uchun 

kurashuvchi vatanparvarlarni o‘z atrofiga to‘plagan edi.

Komenskiy ota-onasidan ajralib, ancha vaqt o‘qiy olmaydi,  16 

yoshida “Chex qardoshlari” jamoasining yordami bilan lotin mak- 

tabiga o‘qishga kiradi,  bu yerda u tarbiya tizimining yomonligini, 

o‘quv  metodlarining  yaramasligini  ko‘radi  va  tushunadi.  “Men 

o‘sha  vaqtdayot  tarbiya  masalasida  mamlakatimni  orqada 

ekaniigini ko'rdim.  Men o‘sha davrdayoq fan va tarbiya hamniaga 

tegishli  bo£lishi  kerakligini  o‘yladim”  -   degan  edi  Komenskiy. 

Maktabni  tugatgach  Xorborni  universitetiga  (Germaniyada) 

o‘qishga kiradi,  uni tugatgach  Geydelberg  universitetida  ma’ruza 

kursini tinglaydi, bu universitetda o‘sha davrda ilg'or professorlar 

ishlardi.  Komenskiy  Avstriya,  Gollandiyada  bo‘lib  iqtisodiy, 

siyosiy va madaniy turmushni о ‘rganadi. Shuningdek, o‘ zining ilmi 

va dunyoqarashini kengaytiradi.

“Chex  qardoshlari”  ko‘chib  kelib  o'mashgan  Polshadagi 

Leshno shahrida Komenskiy qardoshlik maktabiga rahbarlik qiladi, 

u yerda gimnaziya tashkil  etadi.  U  o‘ zining  qariyb  80  yillik umri 

davomida  pedagogika,  ta’lim-tarbiya.  falsafa,  ilohiyotga  oid  250 

dan  ortiq  asarlar,  darsliklar yaratdi.  Bulardan  yiriklari:  “Tillar va 

hamma fanlaming ochiq eshigi” (1631), “Buyuk didaktika” (1632), 

“Onalar  maktabi”  (1632),  “Pansofiya  maktabi”  (1651),  “Yaxshi 

tashkil  etilgan  maktab  qonunlari”  (1953),  “Hislar  vositasi  bilan

429

---

idrok  qilinadigan  narsalarning  suratlari”  (1658)  nomli  asar  va 

darsliklar.  Shxmingdek,  logika,  fizika,  lotin  tili,  grek  tili  kabi 

kitoblar  yozadi.  Darsliklari  hayotlik  davridayoq  ko‘p  tillarga 

taijima  qilinib,  Komenskiyning  nomini  butun  dunyoga  tanitadi. 

Komenskiy “Kishilik jamiyati ishlarini yaxshilash haqida hammaga 

taalluqli maslahat” nomli 7 jildli katta asar yozdi (U hayot ekanligi 

vaqtida  hammasi  bo‘lib  2 jildi  bosilib  chiqdi,  qolgan jildlari  esa 

faqat  1935  yilda  topildi  va  Chexoslovakiyada  chop  qilindi).  Bu 

asarida “Hammani va hamma narsada har tomonlama tuzatish”ning 

insonparvarlik va demokratik dasturini  belgilab  chiqdi va kishilik 

jamiyatini isloh qilish rejasini ilgari surdi.

“Buyuk didaktika” asarida “pan sofiya g‘oyasini” (pan grek- 

cha — butun,  hamma,  sofiya  -   donolik,  aqllilik)  hamma  narsani