Ўзбекистон республикаси олий ва

Al-Xorazmiy (783-850)

Jahon matematika fanining buyuknamoyandasi Muhammad Ibn Muso al-Xorazmiy taxminan 783 yilda Xorazmda tug’iladi.

U boshlang’ich ma’lumotni o’z uyida otasidan olgan. Chunki, uning otasi o’qimishli bo’lgan. Qadimiy diniy urf - odatlarni, yerli xalq yozuvlarini bilgan. Diniy va ilmiy adabiyotlardan xabardor bo’lgan. Shuning uchun Al-Xorazmiy bolaligidayoq bu ilmiy manbalardan o’rganish imkoniga ega bo’lgan. Xorazmiy matematika bilan juda berilib shug’ullangan. Shu sohaga oid barcha asarlarni qunt bilan o’rgangan. U arab, fors, yunon tillarini ham o’rganib, bu tilda yaratilgan asarlarni ham o’qiy olish qobiliyatiga ega bo’lgan. U «Al jabr va al-muqobala» asari bilan matematika faninirivojlantirdi hamda amalda qo’llash usullarini bayon etdi. «Al-jabr» keyinchalik matematikaning alohida bo’limiga aylandi va «algebra» deb ataladigan bo’ldi. Xorazmiyning matematikaga oid ikkinchi kitobi «Hind arifmetikasi haqida kitob» bo’lib, ular o’nlik tizimsi raqamlariga bag’ishlangan. Xorazmiy hindlarning falakiyot jadvallarini tahlil etib, «Xorazmiy ziji» nomi bilan mashhur astronomik jadvallar tuzdi. Shuningdek olim «Yer satxini o’lchash», «Quyosh soati to’g’risida», «Yahudiylar tarixi va ularning bayramlarini belgilash» kabi asarlari bilan fan sohasiga juda katta hissa qo’shdi. Bular ma’rifiy-tarbiyashunoslik jihatidan ham hozirgi kunda ahamiyatga molikdir. Al-Xorazmiy bilish nazariyasiga muhim hissa qo’shdi. U birinchilardan bo’lib, sinov-kuzatish va sinov metodlariga asos soldi. U birinchi marta insonlar o’rtasidagi munosabatlarni matematik shakllarda ifodaladi.

Xulosa qilib aytganda, al-Xorazmiy Yevropa va Sharqda falakiyot va matematika sohasida yangi davr ochdi. Hindlarning o’nlik raqamlari Xorazmiy tufayli «Arab raqamlari» nomi bilan butun dunyoga yoyildi. Xorazmiyning falakiyot va geodeziyaga oid kuzatishlari, geografiyaga oid asarlari, u chizgan yer xaritasi ham sharq va g’arb olimlari uchun tekshirish, kuzatish ishlarini olib borishda muhim qo’llanma bo’lib xizmat qildi. Xullas, al-Xorazmiy ilmiy bilim, ta’lim metodlari, ilm-fanga qo’shgan hissasi bilan insonni aqliy kamolga yetkazishda, ta’lim-tarbiyada o’z o’rniga ega bo’lgan buyuk allomadir.