Њзбекистон республикаси олий ва њрта

Materializm  —  olamning  asosida  materiya, ya’ni moddiy narsalar yotishini e’tirof 
etadigan, moddiylikni ustuvor deb biladigan ta’limot. 
Idealizm — olamning asosida ruh yoki g‘oyalar (ideyalar) yotadi, dunyo voqeligi va 
rivojida ideyalarni ustuvor deb ta’lim beradigan falsafiy ta’limot. 
Falsafada  dunyoni  anglash,  uning  umumiy  qonuniyatlarini  bilish  bilan  bog‘liq 
masalalar  ham  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  masalalar  bilan  falsafaning  gnoseologiya 
(gnosis  —  bilish,  logos  —  ta’limot)  degan  sohasi  shug‘ullanadi.  Dunyoni  bilish  mumkin 
deb  hisoblaydigan  faylasuflarni  -  gnostiklar;  olamni  bilish  mumkin  emas,  bilimlarimiz 
to‘g‘ri  va  aniq  haqiqat  darajasiga  ko‘tarila  olmaydi  deyuvchilarni  esa  -  agnostiklar 
(yunoncha — bilib bo‘lmaydi degan ma’noni anglatadi) deb yuritiladi. 
Olamdagi  o‘zgarish,  rivojlanish,  umumiy  aloqadorlik  va  taraqqiyotning  qay  tarzda 
amalga oshishi, qanday sodir bo‘lishi kabi masalalar ham falsafaning azaliy muammolari 
qatoriga  kiradi.  Falsafada  ana  shu  mavzularga  munosabat  va  ular  bilan  bog‘liq 
muammolarni  hal  qilishga  qarab  farqlanadigan  bir  necha  ta’limot,  qarash,  usul  va 

---

 
17 
metodlar  bor.  Dialektika,  metafizika,  sofistika,  eklektika,  dogmatika  kabilar  shular 
jumlasidandir.  Ularning  tarixi  nihoyatda  uzoq  bo‘lib,  Qadimgi  YUnoniston  va  Rim 
davridan  (miloddan  oldingi  VII  —  I  asr)  boshlanadi.  Keyingi  yillarda  sinergetika  ham 
falsafiy  metod  va  ta’limot  sifatida  talqin  etilmoqda.  Falsafiy  metodlar  olam 
qonuniyatlarini tushunishga yordam beradi va bu usullardan faylasuflar o‘z tadqiqotlarini 
amalga oshirish yoki izlanishlarining natijalarini izohlashda foydalanadilar.