Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Bank balansining hisoblari  

---

 

179 

ya‟ni  omonatchi  istalgan  paytda  talab  qilib  olishi  mumkin  bo„lgani 

uchun  ham,  qonunchilikda,  bank  aktivlarining  ma‟lum  bir  qismini 

ishonchi  yuqori  likvidlik  shaklida  saqlab  turishi  ko„zda  tutiladi. 

Shuning  uchun  ham,  pullar  uzoq  muddatga  berishga,  ayniqsa, 

belgilangan  foizli  stavka  bo„yicha  (bu  pulning  qadrsizlanishi  davom 

etayotgan  sharoitda  bank  uchun  og„ir  yuk  bo„lib  tushadi)  kreditlashga, 

ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo„lish ularga xos xususiyatdir. 

Masalan,  O„zbekiston  tijorat  banklari  taqdim  etgan  kreditlarning 

umumiy  hajmida  qisqa  muddatli  kreditlar  ulushi  80-85  foizni  tashkil 

etadi,  faqat  qolgan  kichik  qismigina  uzoq  muddatli  kreditlar  ulushiga 

to„g„ri keladi. 

Bank  balansining  passiv  qismidagi  «Talab  qilib  olinguncha  saqla-

nadigan depozitlar, jamg„arma depozitlar, muddatli depozitlar, banklar-

ning  depozitlari»  birinchi  darajali,  eng  muhim  moddalar  hisoblanib, 

odatda,  ular  bank  passivining  70-80  foizini  tashkil  qiladi.  Depozitlar 

juda  harakatchan  bo„lganligi  tufayli,  bank  o„zining  yuqori  likvidligini 

ta‟minlashi  uchun  doimo  depozitlarning  mijozlar  tomonidan  ommaviy 

ravishda olinishiga tayyor turishi lozim. Buning ma‟nosi shuki, banklar 

kreditlar  va  boshqa  aktivlardan  juda  ehtiyotkorlik  bilan  foydalanishlari 

lozim  va  bu  yo„lda  xatoga  yo„l  qo„yilsa,  bankning  inqirozga  uchrashi 

ehtimoli kuchayadi. Bank passividagi ikkinchi darajali moddalar «Bank-

lararo qarzlar va boshqa qarzlar» bo„lib, bu moddalar joylashgan hisob-

varaqlar ham kattagina hajmdagi mablag„larni tashkil qiladi. 

Depozitlardan tashqari bank passivining «Boshqa qarzlar» moddasi 

ham ikkinchi darajali majburiyatlarni to„plash manbayi hisoblanadi. 

Banklararo  qarzlarga  yana  kelgusida  qayta  sotib  olish  majburiyati 

bilan  banklarga  sotiladigan  yoki  banklardan  sotib  olinadigan  qimmatli 

qog„ozlar kiradi. Ular ham ikkinchi darajali majburiyatlar hisoblanadi.