Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 

---

 

188 

29-jadval. 

Bank balansi va uni tahlil qilish jihatlari 

 

№  Banklar 

K o„ r s a t k i ch l a r, % 

Foyda  

ustav 

fondi 

Ishlaydigan 

aktivlar

1

  

Jalb qilingan 

resurslar 

Naqd pul 

Talab qilib 

olinadigan 

majburiyatlar 

Ishlaydiga

n aktivlar 

aktivlar 

Tezkor 

depozitlar 

Passiv 

Banklararo 

zayomlar  

Passivlar 

1 

A 

34,6 

99,9 

7,1 

90,3 

0,5 

13,3 

2 

B 

42,5 

101,6 

44,7 

85,6 

14,6 

44,6 

3 

C 

41,7 

93,1 

59,0 

60,7 

9,9 

29,3 

4 

D 

43,3 

102,3 

45,8 

91,5 

32,3 

21,4 

5 

E 

37,9 

78,6 

62,8 

70,2 

10,0 

31,8 

6 

F 

16,4 

107,5 

152,5 

60,1 

16,2 

27,8 

7 

G 

22,1 

140,1 

43,5 

83,1 

6,3 

53,9 

 

Diqqatni  o„ziga  tortadigan  boshqacha  hol  ham  mavjud.  Qizig„i 

shundaki,  bir  koeffitsiyentidan  yuqori  joriy  likvidlikka  «E»  banki 

erishgan (152,5%). Bu bankning jalb qilingan resurslarni joylashtirishda 

jiddiy  kamchiliklarga  yo„l  qo„yganidan dalolat  beradi,  buni ishlaydigan 

aktivlar salmog„ining past ekanligi (60,1%) va uning bank rentabelligiga 

salbiy ta‟siri (16,4% gina) isbotlab turibdi. 

Bank  faoliyatini  tavsiflovchi  ko„rsatkichlardan  yana  biri  jalb  qi-

lingan  resurslardan  foydalanish  ko„rsatkichidir.  Bu  ko„rsatkich  darajasi 

100 foizdan oshishi mumkin va u bir tomondan omonatchilar manfaatini 

himoya qilinishini, ikkinchi tomondan esa bank o„z mablag„lari hisobiga 

yuqori  riskli  aktivlarni  sug„urtalay  olish  funksiyasini  bajara  olishidan 

dalolat beradi. Masalan, «G» banki bo„yicha bu ko„rsatkich 102,3 foizni 

tashkil qilgan, ya‟ni 2,3 foiz ortiqcha. Agar bunday ortiqchalik haddan 

tashqari  ko„p  bo„lsa  («J»  bankida  bu  ortiqchalik  40,1  foizni  tashkil 

qiladi), u holda bank nafaqat jalb qilingan resurslar bo„yicha, shu bilan 

birga  o„z  resurslari  bo„yicha  ham  katta  talafot  (yo„qotish)  riskiga  ega 

bo„ladi. 

Bankning mustahkamligi ko„p jihatdan resurs bazasining barqarorligi 

va boshqariladigan resurslar (ya‟ni, depozitlar, depozit sertifikatlar, bank-

lararo  zayomlar)  salmog„i  bilan  belgilanadi.  Shu  ko„rsatkichlar  bo„yicha 

eng  yuqori  ko„rsatkichlarga  «J»  banki  (60,2%),  «B»  banki  (59,2%),  «G» 

                     

1

 Ishlaydigan aktivlar deganda bankning daromad keltiruvchi aktivlari ko‟zda tutilgan. 

---

 

189 

banki  (53,7%)  erishganlar.  Biroq  dastavval  sanab  o„tilgan  ikkita  bankda 

boshqariladigan resurslar asosan banklararo zayomlar evaziga shakllangan. 

Bu bankning xarajatlarini ko„paytiradi, shu bilan birga uning tashqi omil-

larga bog„liqligini kuchaytiradi. 

Shunday  qilib,  bank  balansini  tahlil  qilish  uchun  taklif  qilingan 

ko„rsatkichlar  ekspress  tahlilni  amalga  oshirish  uchun  juda  qo„l  keladi 

va bankning faoliyatini, uning rentabelligi va likvidligini baholashda ju-

da kuchli qurol hisoblanadi. 

[115]. Balansdan tashqari moddalar balans aktivlari va passivlariga 

aloqasi bo„lmagan boyliklar, hujjatlar, topshiriqnomalarni hisobga olish 

maqsadida  qo„llaniladi.  Balansdan  tashqari  moddalar  quyidagi  bo„lim-

lardan iborat: 



 

zaxira fondlaridagi pul biletlari va tangalar; 



 

qarzdorlarning muddatli majburiyatlari va ssudalar; 



 

bank tomonidan inkasso uchun va yo„ldagi hisob-kitob hujjatlari 

asosida  kreditlar  bilan  ta‟minlash  uchun  qabul  qilingan  hisob-kitob 

hujjatlari; 



 

qat‟iy hisobotda turuvchi blankalar; 



 

pul belgilarini muomalaga chiqarishga ruxsatnomalar; 



 

to„lov uchun akkreditivlar va boshqalar. 

Balansdan  tashqari  moddalar  banklar  balansida  yakuniy  balans 

hisobvaraqlaridan keyin joylashtiriladi. 

Balansdan tashqari moddalar bo„yicha operatsiyalar bankning moli-

yaviy  ahvoli  to„g„risidagi  hisobotlarga  kiritilmasa  ham,  bank  uchun 

xatarlidir. Bu xatar ayniqsa mijozning uchinchi shaxsdan olgan kreditini 

bank  tomonidan  kafolatlanishida  o„z  aksini  topgan.  Agar  bank  mijozi, 

uchinchi  shaxsdan  olgan  kreditini  qaytarish  imkoniga  ega  bo„lmasa, 

unga kafillik bergani uchun, bank bu kreditni to„laydi. 

[116].  Bank  mablag„lari  manbayi  va  ulardan  foydalanish 

to„g„risidagi  hisobot  quyidagi  ikki  muhim  savolga  javob  berish  uchun 

tuziladi: 



 

bank  muayyan  bir  davrda  foydalangan  mablag„larni  qayerdan 

olgan? 



 

bank ushbu mablag„larni nimalarga sarf qilgan?  

Hisobot quyidagilar asosida tuziladi: 

---

 

190 

 

Muayyan davr 

mobaynida 

bankka kelib 

tushgan 

mablag„lar 

= 

Bank 

operatsiyalari 

natijasida 

kelgan 

mablag„lar 

+ 

Bank 

aktivlarining 

kamayish 

hajmi 

+ 

Bank qarz 

majburiyatlar

ining ortish 

hajmi 

Muayyan davr 

mobaynida sarf 

qilgan 

mablag„lar 

= 

Aksiyadorlar-

ga to„langan 

dividendlar 

+ 

Bank 

aktivlarining 

ortish hajmi 

+ 

Bankning 

qarz 

majburiyatla-

ri va uning 

kamayish 

hajmi