Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Nobank kredit tashkilotlari (asosiy muassasalar)  

 

t/r 

Nobank kredit 

tashkilotlari 

Mashg„uloti 

1. 

Ipoteka 

kompaniyalari 



  tijorat  maqsadida  foydalaniladigan  bino  yoki  ya-

shash uylaridan samarali foydalanish uchun qisqa mud-

datli kredit berish bilan shug„ullanadilar 

2. 

Faktoring 

kompaniyalar 



 

vaqtinchalik  moliyalashni  ta‟minlash  maqsadida 

(asosan  debitorlar  schyotidan)  korxonalardan  qisqa 

muddatli aktivlarni sotib oladilar 

3. 

Trast 

kompaniyalar 



   korxona,  xususiy  shaxslar  va  zarar  bilan  ishlaydi-

gan  tashkilotlar  mulklarini  boshqaradi  va  ularni  hi-

moya qiladi. Mijozlarning qimmatli qog„ozlarini  xusu-

siy investorlarga joylashtiradilar 

4. 

Ma‟lumotlarni 

qayta ishlash 

kompaniyalari 



  ma‟lumotlarni  kompyuterda  ishlab,  ularni  uzatish 

bilan shug„ullanishadi 

5. 

Sug„urta 

kompaniyalari 



  sog„liqni va kishilar hayotini turli xavflar va baxtsiz 

hodisalardan  sug„urta  qilish  bilan  shug„ullanadi.  Shu 

bilan  bir  qatorda  ular  bilan  bog„liq  bo„lgan  kreditlarni 

beradilar 

6. 

Qimmatli qog„ozlar 

savdosi bilan 

shug„ullanuvchi 

brokerlik firmalari 



  opsion  shartnomalari,  valutali  moliyaviy  fyuchers-

lar,  muomaladagi  qimmatli  qog„ozlarning  oldi-sotdisi 

bo„yicha mijozlarning buyruqlarini bajaradilar 

7. 

Moliyaviy masala-

lar bo„yicha masla-

hat beruvchi firma-

lar 



  aktivlarni  boshqarish  va  investitsiya  masalalari  bo„-

yicha mijozlarga maslahat beradilar 

8. 

Qimmatli 

qog„ozlarni tarqat-

ish bilan 

shug„ullanuvchi 

firmalar 



  davlat va munitsipal zayomlarni, korporatsiyalar ak-

siyalarini,  qimmatli  qog„ozlarni,  korporatsiyalarning 

qarz  majburiyatlarini,  mijozlar schyotlari bilan ta‟min-

langan  qimmatli  qog„ozlarni  sotib  oladi,  shuningdek, 

yuqorida  qayd  qilingan  qimmatli  qog„ozlarni  inves-

torlarga takroriy sotishni taklif qiladilar 

9. 

Moliyaviy 

kompaniyalar 



  korxonalar  va  xususiy  shaxslarga  qisqa  va  uzoq 

muddatli  kapital  miqdorlarini  aniqlash  bilan  shug„-

ullanadilar 

---

 

9 

10. 

Kredit 

kartochkalari bilan 

shug„ullanuvchi 

kompaniyalar 



  chakana  savdo  korxonalarini  qo„llab-quvvatlash  va 

xususiy shaxslarga qisqa muddatli kreditlar berish bilan 

shug„ullanadilar 

11. 

Lizing 

kompaniyalari 



  aktivlarni sotib oladi va muhtoj korxonalarga, xusu-

siy shaxslarga ularni ijaraga beradi 

12. 

Sug„urta 

agentliklari 



  kredit  yoki  moliyaviy  xizmatlar  bilan  bog„liq  bo„l-

gan  sug„urta  polislarini  sotadilar  yoki  to„la-to„kis  bro-

kerlik va sug„urtaviy xizmatlarni bajaradilar 

13. 

Ko„chmas mulk 

operatsiyalari bilan 

bog„liq xizmatlarni 

bajaruvchi firmalar 



 

ko„chmas  mulkni  baholash  va  ular  bilan  bog„liq 

bo„lgan  tijorat  loyihalarini  moliyalashtirish  bilan  shu-

g„ullanadilar 

14. 

Lombardlar 



 Qimmatbaho buyumlar garoviga kredit beradilar 

15.  Kredit uyushmalari 



  Omonatlar qabul qiladi va kredit ajratadi 

16. 

Mikrokredit 

tashkilotlari 



  Mikrokeditlar ajratadi 

17. 

Omonat, ssuda 

berish bilan 

shug„ullanuvchi 

assotsiatsiyalar 



  asosan  xususiy  shaxslar  va  oilalarga  omonat  depozit-

larga  jamg„ariladigan  mablag„lar  rejalarini,  shuningdek, 

uy-joy qurish uchun kredit taklif qiladilar 

 

80-yillarda  qimmatli  qog„ozlar  oldi-sotdisi  va  brokerlik  bilan  keng 

faoliyat  boshlagan  «Meril  Linch»  va  «Dreyfus  korporeyshn»  firmalari 

bank bo„lmagan banklarga misol bo„la oladi. 

[4]. Tovar-pul munosabatlarining vujudga kelishi va ularning rivoj-

lanib  borishi  banklarning  paydo  bo„lishiga  asos  soldi.  O„rta  asrlarda 

banklar dastlab puldorlar tomonidan pulni qabul qilish va boshqa davlat 

shahar  puliga  almashtirib  berish  asosida  kelib  chiqqan.  Keyinchalik 

puldorlar  bo„sh  turgan  mablag„laridan  foyda  olish  maqsadida  qarz  so„-

ragan  subyektlarga  vaqtinchalik  foydalanishga  bergan.  Bu  hol  pul  al-

mashtiruvchi puldorlarning bankirlarga aylanishga olib kelgan. 

Dastlab, jirobanklar nomi bilan XVI asrlarda (aniqrog„i 1587-yilda) 

Florensiya va Venetsiyada kichik banklar vujudga kela boshlagan. Ular 

turli  shaharlar  va  mamlakatlarning  pul  belgilarini  almashtirishga  ixti-

soslashgan  bo„ladilar.  Keyinchalik  shunday  banklar  Amsterdamda 

(1605),  Gamburgda  (1618),  Milanda,  Nyurnbergda,  Genuyada  vujudga 

kelgan.  Bu  banklar  asosan  o„z  mijozlari-savdogarlarga  xizmat  qilgan. 

Ular asosan o„z mijozlari o„rtasidagi hisob-kitoblarni naqd pulsiz amal-

ga oshirishgan. 

Tarixda birinchi yirik bank 1694-yilda Angliyada tashkil etilib, unga 

---

 

10 

davlat  nomidan  banknotlar  chiqarishga  ruxsat  berilgan.  U  bank  aksiya-

dor-emission  bank  hisoblangan.  Keyingi  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyot, 

xususan,  sanoatning  rivojlanishi  natijasida  banklar  boshqa  mamlakat-

larda ham tashkil qilina boshlanadi. 

Natural xo„jalik munosabatlarining tugashi, savdo-sotiq munosabat-

larining rivojlanishi pullik hisob-kitoblar olib borishga, kreditning rivoj-

lanishiga yo„l ochdi. Ishlab chiqarishning rivojlanishi yollanma mehnat-

ni  borgan  sari  ko„p  jalb  qilishga  olib  kelgan.  Yollanma  mehnat  uchun 

haqning  pul  shaklida to„lanishi  doimiy  pul  aylanishini  yuzaga keltiradi. 

Pul aylanishi esa muayyan boshqaruvni talab qildi. Bu vazifani banklar 

bajara boshladi. 

Shunday  qilib,  banklar  mablag„larni  yig„ish  va  taqsimlash  orqali 

ssuda kapitali harakatini boshqara boshladi. 

XX asrning boshlarida yirik Yevropa mamlakatlarida o„zining ko„p 

filiallariga  ega  bo„lgan,  yirik  sanoat monopoliyalari  bilan uzviy  bog„liq 

faoliyat  ko„rsatayotgan  banklar  vujudga  keldi.  Bular  jumlasiga  xalqaro 

pul,  hisob  va  kredit  munosabatlarini  olib  boruvchi  quyidagi  xalqaro 

banklarni kiritish mumkin: 



 

Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki; 



 

Xalqaro valuta fondi; 



 

Xalqaro Moliya korporatsiyasi; 



 

Xalqaro hisob-kitoblar banki; 



 

Yevropa investitsiya banki va boshqalar. 

Xorijiy banklar to„liq yoki qisman chet el investitsiyalariga tegishli 

bo„lgan  banklar  bo„lib,  ular  o„z  faoliyatini  mahalliy  qonunlar doirasida 

olib boradi. Hozirgi vaqtda bunday banklar yirik banklarning sho„balari 

sifatida faoliyat ko„rsatadi. 

Eng  yuqori  darajada  rivojlangan  bank  tizimidan  biri  Germaniyada 

shakllangan (1-chizma). 

[5]. Ma‟lumki, mustaqillikka erishilgunga qadar O„zbekiston hudu-

didagi bank muassasalari sobiq  Ittifoq bank tizimining tarkibiy qismiga 

kirar edi. Ular «Ittifoq» bank tizimi doirasidan tashqarida faoliyat ko„r-

sata olmasdilar. Bank tizimi 3 turdagi banklardan tashkil topgan edi (2-

chizma). 

 

---

 

11