Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Ijarachining manfaatlari-chi?  

Ko„p  mamlakatlarda  mol-mulkka  soliq  lizing  shartnomalariga 

---

 

260 

belgilangan to„lovlardan  ancha  yuqori  bo„ladi.  Ba‟zi  paytlarda  esa ijara 

usuli  hozirgi  zamon  uskunalaridan  foydalanishning  yagona  imkoniyati 

bo„lib  qoladi,  ayniqsa,  yangi  tashkil  qilingan  firmalar  uchun.  Ijarachi 

uchun  uskunalar  mulk  xisoblanmaganligi  sababli,  firma  balansiga 

kiritilmaydi,  mol-mulkka  soliq  to„lanmaydi  va  bu  sohada  buxgalteriya 

hisobi  yuritilmaydi.  Ijara  haqi  esa  to„liqligicha  ishlab  chiqarilayotgan 

mahsulot tannarxiga qo„shiladi. 

Rivojlangan  mamlakatlarda  ataylab  lizing  bo„yicha  soliq  yig„ish-

maydi. Ammo hukumat bugungi kun bilan emas, balki kelgusini  o„ylab 

iqtisodiy  siyosat  olib  boradi.  Lizing  fan-texnika  taraqqiyotiga  xizmat 

qiladi. Ertangi kunda ishlab chiqarish bugungi olinmagan soliqlarni to„la 

qoplaydi,  demak  u  iqtisodiyotni  rivojlantirish  uchun  qo„shimcha 

imkoniyat yaratib beradi.  

  MDH  respublikalarida  «ijara  korxonalari»  degan  ibora  paydo 

bo„lgan.  Chet  ellik  mutaxassislar  uchun  bunday  tushuncha  mutlaqo 

tushunarsiz.  Xalqaro  amaliyotda  ijara  korxonalari  degan  tushunchaning 

o„zi yo„q. Korxonalar ijaraga berilmaydi, uskunalar va binolar berilishi 

mumkin.  

Lizing  munosabatlarini  O„zbekiston  sharoitida,  ayniqsa,  qishloq 

xo„jaligida  qo„llash  katta  samara  beradi.  Masalan,  AQSh  da  fermerlar 

foydalanayotgan texnikaning 80 foizi ijaraga olinadi. Axir bir yilda 10-

15  kun  ishlatiladigan  kombaynni  sotib  olishdan  qanday  mantiq  topish 

mumkin?  

Yuqorida  ta‟kidlanganidek,  respublika  hukumati  qaroriga  ko„ra, 

1999-yilning  oktabr  oyida  «O„zqishloqxo„jalikmashlizing»  hissadorlik 

kompaniyasi  tuzildi.  Bu  kompaniyaning  asosiy  vazifasi  mamlakatimiz 

mashina-traktor  parklari  va  qishloq  xo„jaligi  korxonalariga  moliyaviy 

lizing  asosida  traktor  va  yig„im-terim  texnikasini  yetkazib  berishdan 

iborat.  Bundan  tushgan  mablag„  traktor  va  qishloq  xo„jaligi  mashina-

larini ishlab chiqaruvchi korxonalar hisobiga  o„z vaqtida tushiriladi. Bu 

hol  ularga  aylanma  mablag„larni  birinchi  navbatdagi  ehtiyojlariga 

ishlatib,  uni  to„ldirib  turish  imkonini  beradi.  Qishloq  xo„jaligi  ishlab 

chiqaruvchilari  esa  texnika  qiymatini  asta-sekin,  bir  necha  yil 

mobaynida  to„lash  imkoniyatiga  ega  bo„ladilar.  Texnika  o„zini  o„zi 

bemalol  oqlaydi.  Agar  inflatsiya  chiqimlari  lizing  oluvchiga  tegishli 

bo„lmasdan,  kompaniya  riski  bo„lishini  ham  hisobga  olsak,  lizing 

shartlari juda manfaatlidir.  

Ayniqsa,  qishloq  xo„jaligini  zamonaviy,  yuksak  unumli  texnika 

---

 

261 

bilan  ta‟minlashni  yanada  rag„batlantirish,  tarmoq  mashinasozligini 

rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish, shu jumladan, chet 

el ilg„or kompaniyalari ishtirokida qishloqqa yetkazib beriladigan traktor 

va  yig„im-terim  texnikasi  uchun  hisob-kitob  mexanizmini  takomillash-

tirish  maqsadida  2000-yilning  2  -  noyabrida  Vazirlar  Mahkamasining 

«Qishloqni lizing shartlarida qishloq xo„jaligi texnikasi bilan ta‟minlash 

chora-tadbirlari  to„g„risida»gi  qarori  qabul  qilindi.  Bu  qarorga  ko„ra, 

2001-2007-yillarda 

«O„zqishloqxo„jalikmashxolding»  kompaniyasi 

korxonalari  tomonidan,  shu  jumladan,  chet  el  ilg„or  kompaniyalari 

ishtirokida  ishlab  chiqarilgan  zamonaviy  qishloq  xo„jaligi  texnikasi 

(traktor va yig„im-terim texnikasi) mashina-traktor parklarining hududiy 

birlashmalariga,  shirkatlar  va  fermer  xo„jaliklariga  ularni  7  yillik  mud-

datga  lizingga  taqdim  etish  yo„li  bilan  quyidagi  shartlarda  yetkazib 

berilishi belgilangan: 



 

 15 foizlik avans mashina-traktor parklarining hududiy birlashma-

lari,  muqobil  mashina-traktor  parklari,  qishloq  xo„jaligi  shirkatlari  va 

fermer xo„jaliklarining o„z mablag„lari hisobidan; 



 

 traktor va yig„im-terim texnikasi qiymatining 85 foizi «O„zqish-

loqxo„jalikmashlizing»  kompaniyasi  tomonidan,  unga  zayom  asosida 

Moliya vazirligi tomonidan beriladigan mablag„lar hisobidan to„lanadi.  

Mazkur  qarorda,  shuningdek,  lizing  oluvchilarga  olinadigan  texni-

kaning  butun  lizing  muddati  davomida  mulkiy  risklar  sug„urta  polisi 

mavjud  bo„lsagina  taqdim  etilishi  nazarda  tutilgan.  Lizing  kompaniyasi 

daromadining  (marja)  imtiyozli  stavkasi  esa  Markaziy  bank  qayta 

moliyalashtirish  stavkasining  yarmi  miqdorida  belgilanadi.  Masalan, 

Markaziy  bankning  qayta  moliyalashtirish  stavkasi  bir  yilga  24  foizni, 

lizing kompaniyasining marjasi 12 foizni tashkil etsa, shartli ravishda bir 

texnikaning  narxini  5000000  so„m  deb  olaylik.  Qishloq  xo„jaligi 

korxonasi  ana  shu  mablag„ning  15  foizini  yoki  750000  so„mni  o„z 

mablag„lari hisobidan to„laydi, qolgan 85 foizini, ya‟ni 4250000 so„mni 

bank tomonidan yillik 24 foiz miqdorida jalb qilingan uzoq muddatli (7 

yillik)  kredit  hisobidan  oladi.  Shunda  qishloq  xo„jaligi  korxonasining  7 

yil  mobaynida  bankka  qaytaradigan  mablag„i  7947500  (kreditning 

asosiy  summasi  4250000  so„m,  hisoblangan  foizlar  3697500  so„m) 

so„mni  tashkil  etadi.  Natijada  texnikaning  umumiy  narxi  8697500 

(avans  750000  so„m,  bankka  qaytariladigan  mablag„  7947500  so„m) 

so„mni tashkil qiladi. 

Agar  u  texnikani  lizing  kompaniyasidan  lizing  shartlarida  7  yil 

---

 

262 

muddatga yillik 12 foiz miqdorida oladigan bo„lsa, ana shu davrda lizing 

kompaniyasiga  qaytariladigan  mablag„  6098750  (lizing  summasi 

4250000  so„m hisoblangan  foizlar  1848750  so„m)  so„mga  teng bo„ladi. 

Texnikaning  umumiy  narxi  esa  6848750  (avans  750000  so„m,  lizing 

kompaniyasiga  qaytariladigan  mablag„  6098750  so„m)  so„mni  tashkil 

etadi.  Boshqacha  aytganda,  bank  kreditiga  nisbatan  moliyaviy  lizing 

tufayli 1848750 so„m iqtisod qilinadi. Shu bilan birga,  qishloq xo„jaligi 

korxonasi  uzoq  muddatli  kredit  olish  maqsadida  banklarga  murojaat 

qilmaydi.  Bu  lizing  oluvchilar  uchun  moliyaviy  lizingning  kreditga 

nisbatan afzalligini yaqqol ko„rsatib turibdi. 

Mijozlarga qulay shart-sharoitlar yaratish, ular bilan bevosita aloqa 

o„rnatish  maqsadida  har  bir  viloyatda  kompaniyaning  bo„limlari 

tuzilmoqda.  Shirkat  va  fermer  xo„jaliklari  texnikani  olish  ishlari  bilan 

joylarda  tanishish  va  lizing  operatsiyalarini  amalga  oshirish  imkoniga 

ega  bo„ladilar.  Muqobil  mashina-traktor  parklari  uchun  joylarda 

texnikani olish imkoniyatining yaratilishi esa raqobatning rivojlanishiga 

olib  keladi.  Buning  uchun  ularda  texnika  narxining  15  foiz  avansini 

o„tkazish  uchun  boshlang„ich  mablag„,  aniqrog„i,  lizing  oluvchining 

moliyaviy  ahvoli  lizing  kompaniyasining  talabi  darajasida  bo„lsa,  bas. 

Agar  lizing  oluvchining  moliyaviy  ahvoli  talab  darajasida  bo„lmasa,  u 

holda  bank  yoki  boshqa  uchinchi  yuridik  shaxsning  kafolati  talab 

qilinadi. 

Lizingning  yana  bir  ijobiy  tomoni  shuki,  u  fermer  xo„jaliklariga 

ham  zamonaviy  texnologiyalarni  qo„lga  kiritish  imkonini  yaratadi.  Bu 

esa uning rivojlanishi uchun qulay sharoitlarni vujudga keltiradi. 

Xulosa  qilib  shuni  aytish  mumkinki,  hukumat  tomonidan  lizing 

kompaniyalari  oldiga  qo„yilgan  vazifalar  o„z  vaqtida,  izchil  hayotga 

tatbiq  etilsa,  iqtisodiyotimizning  eng  muhim  sohalaridan  biri  bo„lmish 

qishloq  xo„jaligining  dolzarb  muammosi  –  qishloqni  texnika  bilan 

ta‟minlash  masalasi  to„liq  hal  etiladi.  Oqibatda  tarmoq  rivoji  yangi 

bosqichga ko„tariladi.