Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 

13-chizma. Pul agregatlari nisbati. 

 

 

Pul agregati deganda jamg„arila borib, xarid qobiliyatini saqlovchi barcha 

pul vositalari, ya‟ni likvidlik darajasiga qarab pul massasining barcha birlashgan 

komponentlari tushuniladi. 

 

 

Naqd pullar 

42 

 

Muddatsiz 

omonatlar  

200 

 

Muddatli 

omonatlar 

100 

 

Uzoq muddatli 

omonatlar 

160 

Ì

1 

Ì

2 

Ì

3 

Minimal zaxiralar 

40+10+8=58 

Pul bazasi 100 

a

1

=20% 

a

2

=10% 

a

3

=5% 

---

 

63 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14-chizma. Pul agregatlarining tarkibiy qismlari. 

 

 M

0

 = naqd pullar, ya‟ni muomaladagi metall va qog„oz pullar 

 

M

1

 = M

0

  + 

Tegishli hisob varaq-

lardagi pul qoldiqlari 

+ 

Mahalliy 

budjet 

mablag„lari 

+ 

Byudjet, jamoat va 

boshqa tashkilot-

larning mablag„lari 

 

 

 

 

 

 

 

M

2

 = M

1

  + Banklardagi muddatli omonatlar 

 

 

M

3

 = M

2

  + 

Chiqarilayotgan 

sertifikatlar 

+ 

Aniq maq-

sadli zayom 

obligatsiyalari 

+ 

Davlat 

zayom 

obligatsi

yalari 

+ 

Xazina 

majburi-

yatlari 

 

15-chizma. Pul agregatlarining tarkibiy qismlari. 

 

Mamlakatimiz  bozor  o„zgarishlarini  keng  rivojlantirish  yo„lidan 

olg„a borayotganini hisobga olsak, naqd pul bilan naqdsiz pul orasidagi 

chegara sekin-asta yo„qolishi lozim. Pul agregatlaridan faol foydalanish 

ham  bunga  ko„p  jihatdan  yordam  beradi.  Taraqqiy  etgan  davlatlarda 

naqd pullar tovar aylanmasining 1 foizini ta‟minlaydi. 

[47]. Pul tovar ekan, u talab va taklif ta‟sirida bo„ladi. 

 

 

 

 

 

Pul taklifi – bu muomalaga chiqarilgan ma‟lum turdagi pul miqdoridir. 

 

 

 

 

Ì

0 

Ì

1 

Ì

2 

Ì

3 

Pul

 

Naqd 

pul

 

Schyotdagi 

omonatlar (SO)

 

chekli jamg„arma hisobva-

raqlardagi omonatlar

 

Mayda muddatli omonatlar 

(160 ming dollargacha) 

Yirik miqdordagi muddatli omonatlar (100 

ming dollardan ortiq)

 

---

 

64 

Pul taklifi talabdan ortiq yoki kam bo„lishi mumkin: kam bo„lganda 

to„lov  krizisi  yuzaga  keladi.  Pul  taklifi  uning  muomalaga  chiqqan 

miqdori bilan  o„lchanadi,  bu  miqdor esa  uning  aylanma tezligiga  qarab 

har xil bo„ladi. 

 

 

 

 

Pulga  talabni  korxonalar,  tashkilotlar,  aholi  va  davlat  bildiradi, 

chunki  ular  xo„jalik  subyektlari,  ishlab  chiqaruvchi  yoxud  iste‟mol-

chilardir. Pulga talab pulning ikki funksiyasidan, ya‟ni: 

–  muomala  vositasidan,  xususan,  kundalik  xaridlarni  va  bitimlarni 

amalga oshirish; 

–  jamg„arma  vositasidan,  xususan,  puldan  qiymatni  saqlash  vositasi 

sifatida foydalanish va o„z ixtiyorida yetarli miqdorda likvid pullarni yig„ish 

zaruriyatidan kelib chiqish. 

Har  ikkala  maqsadga  erishish  uchun  pulning  real  xarid  kuchi 

barqaror bo„lishiga erishish muhim rol o„ynaydi. 

Pulga talabning miqdoriy o„lchami bor. Uni hisoblab chiqish odatda 

ayirboshlashning  miqdor  tenglamasiga  (PM•PO=N•YaIM)  asoslanadi. 

Umuman muomaladagi pul miqdori uch asosiy omilga bog„liq: 

–  narxning  absolut  darajasi  (R).  Qanchalik  narx  baland  bo„lsa, 

shunchalik  pulga  bo„lgan  talab  ko„payadi  (boshqa  holatlar  teng  bo„lgan 

sharoitlarda); 

– yaratilgan real mahsulot darajasi (Q). Bu ko„rsatkichning o„sishi bilan 

aholining  real  daromadi  oshadi.  Ularni  to„lash  uchun  ko„proq  pul  kerak 

bo„ladi.  

Pul  aylanmasi  tezligiga  (V),  ya‟ni  pul  yiliga  necha  marta  daromad 

bo„lib qaytadi va necha marta oldi-sotdiga xizmat qiladi. Bu bog„lanishlarni 

quyidagi formulalar yordamida ifodalash mumkin: