Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Mashina ichidagi axborot ta’minoti. 
 
 ichidagi
an iborat:
 axborot ta’minoti asosan 2 qismd
 
163

---

1. 
a’lumotlar bazasi.  
2. 
tushuniladi. 
avlod 
qori xususiyatga murojaat qilinadi. Va shu 
maqsadida tarmoqli turdagi ma’lumotlar bazasi hosil qilingan. Bunday 
 tashkil qilingan. Jadval 
turdagi
 
M
 
Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimidan tashkil topadi. 
 
Ma’lumotlar bazasi mashinadan tashqaridagi axborot ta’minotining 
tizimlari yordamida hosil qilinadi. 
 
Ma’lumot bazasi deganda, sof axborot ishlari uchun, ya’ni o`zaro boіlangan 
katta hajmdagi axborotni saqlash o`zgartirish va ishlatish uchun maxsus tizim 
 Masalan: 
korxonaning 
ma’lumotlar bazasida ishchi va xizmatchilarning shtat 
jadvali haqidagi, moddiy boyliklar, keltirilgan xom ashyo va butlash qismlari, 
omborlardagi ehtiyot qismlar, tayyor mahsulot, direktsiyaning buyruq hamda 
farmoyishlar va boshqalar haqidagi barcha axborot saqlashi mumkin. Qandaydir 
bitta axborotning juda kichiq o`zgarishi turli joylarda muhim o`zgarishlar 
bo`lishiga olib kelishi mumkin.  
Hozirgi kunda ma’lumotlar bazasining daraxtsimon, tarmoqli va jadvalli 
turlari mavjud. Daraxtsimon turdagi ma’lumotlar bazasi 1 chi va 2 chi 
EHMlari yordamida tashkil qilingan. Bunday ma’lumotlar bazasidan tegishli 
axborotni olish uchun, avvalom-bor, yu
tariqa, yuqoridan pastga harakat qilish orqali tegishli ma’lumotlarni olish mumkin. 
Bu usulning kamchiligi ma’lumotlarni saqlash uchun katta hajm talab qiladi. 
Tegishli ma’lumotlarni olish vaqtini o`zaytiradi. Yuqoridagi kamchiliklarni 
tugatish 
ma’lumotlar bazasi 3 chi avlod EHMlarida ish yuritadi. Bugun tegishli 
ma’lumotlar olish uchun istalgan yo`nalish bo`ylab borish mumkin. Tarmoqli 
turdagi ma’lumotlar bazasi zamonaviy hisoblash texnikalarida ish yurita olmaydi. 
Shuning uchun ham jadval turdagi ma’lumotlar bazasi
 ma’lumotlar bazasida ustun nomlari ma’lumotning identifikatoridan tashkil 
topadi. Jadvalning qatorlari esa, birlamchi ma’lumotlardan iborat bo`lib, yozuvlar 
deyiladi. Har bir yozuv o`zining tartib nomerlariga ega. Gaplarning har biri bitta 
yozuvni tashkil etadi. Har bir yozuv maydon deb ataladigan bo`laklardan tashkil 
topadi. Maydon ma’lumotlarning imkoni boricha qisqa to`plamidan iborat bo`lishi 
 
164

---

lozim. Har bir maydon o`zi ifodalaydigan ma’lumotlarga ko`ra, biror nomga ega 
bo`ladi. 
 
  
 
1 
 
 
inf 
o`quvchilar soni axborotlar texnologiyasi faniga qiziqadigan o`quvchilar soni. 
Bu ma’lumo
da hal qilinadi.  
I
d hisoblanmaydi, balki u  kerakli ma’lumotlardan kerakli vaqtda 
foydala
i kunda bir qancha ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi 
R
radi: 
 Misol 
tariqalari. 
 
Familiyasi:  Ismi:      
Ahmedov.  Alixo`ja. 
    
2 
Dadaboev.  Akbar.     
3 
Komilov.  Aziz.     
4 
Sobirov. 
Akmal. 
    
Bu misolda 5 ta yozuv bo`lib, ularning har biri oltita maydondan iborat. 
Maydonlar nomi: “familiya”, “ismi”. Yozuvdagi maydonlar soni yozuvga 
kiritilgan axborotlar hajmiga bog`liq. Shu sababli, yuqoridagi misolga yana boshqa 
masalan “Ol-5 baholar soni”, “qoldirgan darslar soni” kabi maydonlarni kiritish 
mumkin. 
Faylga kiritilgan yozuvlar birlamchi hisoblanadi. Ixtiyoriy boshqa 
ma’lumotni shu yozuvlar yordamida aniqlash mumkin. Masalan: maktabda 10-s
tlarni olish amaliy dasturlar va fayllar yordami
nsoniyat tomonidan katta miqdordagi bilimning to`planishi, turli xil 
axborotlarni saqlash masalasini hal qilishni talab etadi. Bunda axborotlarni saqlash 
yagona maqsa
na olish, turli hujjatlarni qayta ishlashga mo`ljallangan. 
Hozirg
yaratilgan:  
EBUS, KARAT, SUBD+, DBASE, FOXBASE, FOXRRO, ACCESS va 
boshqalar. 
Bu tizimlar quyidagi vazifalarni baja
 
 
165

---

1.  
Ma’lum
2. 
3. 
4. 
5. 
usxa olish va boshqalar. 
 
H
g bajarilish tezligi va miqdori bilan 
farqlan
rish tizimlari bir vaqtning o`zida to`qqiz 
xil turdagi fayllar bilan ish yuritadi. Xotirada saqlanayotgan har bir fayl universal 
nomga 
hkil topadi. Fayl nomi 
foydala