Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

6.2. Neftning azot saqlovchi birikmalari

Neft tarkibida azot birikmalari kislorodli va oltingugurtli birikmalarga nisbatan anchagina kam miqdorda bo‘lib, odatda 0,02(0,56% (massaviy) miqdorda bo‘ladi. Ular boshqa geteroatomli birikmalar kabi fraksiyalarda notekis taqsimlangan bo‘lib, ko‘pincha ularning yarmidan ko‘pi smola – asfalten qismida mavjud.

Neftning azotli birikmalari o‘zlarining kimyoviy xossalariga asosan azotli asoslarga va ajratish hamda identifikatsiya qilish og‘ir muammo bo‘lgan azot – saqlovchi neytral birikmalarga bo‘linadi.
Azotli asos birikmalar kislotalar yordamida neft tarkibidan osongina ajratib olinadi. Neytral azot – saqlovchi birikmalarni esa ajratib olish va ularni identifikatsiya qilish og‘ir muammodir.
Quyida eng ko‘p o‘rganilgan azotli asoslar haqida ma’lumot keltirilgan.

K o‘rsatilgan azotli birikmalarning alkilli hosilalari (asosan metil- va etilli hosilalar), hamda ularning alitsiklik va aromatikli (neytral) gomologlari bo‘lishi mumkin:

R – C  N

Nitrillar
Ayrim neftlarda, hatto tiniq fraksiyalarda ham molekulasida azot va oltingugurt atomi bo‘lgan tioxinolinlar yoki azot va kislorod atomi bo‘lgan gidroksipiridin, gidroksixinolin birikmalar ham uchratiladi.
Molekulasida indol- va karbazolxinolinlar – ikki azoti bo‘lgan birikmalar ham aniqlangan.