Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

AlCl₃
С₁₀Н₈ +2С₂₅Н₅₁Сl  C₁₀ H₆(C₂₅H₅₁)₂ + 2HCl
14.2. Aрenlarni oksidlash

Kislorodli aрomatik birikmalarni olish uchun bug' fazada yoki suyuq fazada oksidlash usuli qo’llaniladi.

1.Vanadiy oksid katalizatoрini V₂O₅ qo’llanganda, T= 300 –
400⁰C
2.Mo - oksid katalizatoрini (MoO₃) qo’llanganda, T= 425 –
475⁰C.
Aрenlarni oksidlab ammoniylash.
Ammoniylash jarayoni 400 - 500⁰C bug' fazasida olib boriladi.


Aр CH₃ + NH₃ + 3/₂O₂  Aр CN + 3H₂O
yoki
2Aр CH₃ + 3NO  2Aр CN + 3H₂O + 1/₂N₂
Stiрol (vinilbenzol) olish



С₂Н₅ – С₆Н₅ С₆Н₅ – СН = СН₂ +H₂O
Fe₂O₃, Cр₂O₃ katalizatoрi ishtirokida, 600 - 630⁰C da


С₂Н₅ – С₆Н₅ + 1/2 О₂  С₆Н₅ СН = СН₂

1.

2.

0.5SO₂ + 0.5 H₂O
0.5 Na₂SO₃

yoki Рashig usuli bilan olinadi.

С₆Н₆+НСl + 0.5 О₂  С₆Н₅ Cl + Н₂О

С₆Н₅ Сl + Н₂О  С₆Н₅ ОН + НCl






C₆H₅+ HNO₃  C₆H₅NO₂ + H₂O



Zinin reaksiyasi

Sinov uchun savollari

1. Neftdagi aрomatik uglevodorodlar?
2. Aрenlarni kimyoviy xossalari?
3. Fрidel' Kрaft reaksiyasini borish mexanizmi qanday?
4. Aрenlarni sul'fiрlash va galogenlash?
5. Aрenlarni kimyoviy sintezida ishlatilishi?
6. Aрenlarni oksidlanishi?
7. Zinin reaksiyasi qanday boradi?

15-Mavzu

Neft va uning maxsulotlari. Neft va gazni atrof muxitga bulgan tasiri.

15.1. Ma’ruza mashg‘ulotinig o‘qitish texnologiyasi.

Vaqti – 4soat	Talabalar soni 44 nafar
O‘quv mashg‘ulotining shakli	Kirish, vizual ma’ruza
Ma’ruza mashg‘ulotining rejasi	1. Oltingugurtli birikmalarga ta’rif. 2. Oltingugurtli birikmalarning neft mahsulotlari sifatiga ta’siri. 3. Neytral va azotli birikmalar.
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Oltingugurtli neft va neft mahsulotlarida eng ko‘p tarqalgan geteroelementdir. Neft tarkibida S ning bo‘lishi, neft va neft mahsulotlariga ta’siri va ularni tozalash usullari bilan tanishtirish.
Pedagogik vazifalar: - Neft tarkibida S qay holatda uchrashi vahar bir fraksiyalarda umumiy qancha miqdrorda bo‘lishi. S li birikmalarning benzin sifatiga va atrof-muhit, xayvonot dunyosiga ega bo‘lgan ta’siri va tozalash chora-tadbirlari bilan tanishadilar.	O‘quv faoliyatining natijalari: Talaba: - S li birikmalarning neft va neft mahsulotlarida uchrashi, ba’zi bir salbiy oqibatlarga olib kelishligi xaqida tushunchaga ega bo‘ladi; - neft mahsulotlarini S li birikmalardan tozalash chora tadbirlari bilan tanishadi.
O‘qitish uslubi va texnikasi	- Vizual va prezintatsiya ma’ruza, blits – surov, bayon qilish .
O‘qitish vositalari	- Ma’ruzalar matni, proyektor, virtual ko‘rgazma, doska, bo‘r.
O‘qitish shakli	- Jamoa, gurux va juftlikda ishlash.
O‘qitish shart-sharoitlari	- Proyektor, jihozlangan auditoriya.

Ma’ruza mashg‘ulotlarining texnologik xaritasi (15 -mashg‘ulot)

Bosqichlar vaqti:	Faoliyat mazmuni
	O‘qituvchi	Talaba
1-bosqich. Kirish (10 minut)	1.1. O‘quv mashg‘ulotining mavzu va rejasini hamda kutilayotgan natijalar haqida ma’lum qilinadi.	1.1. Eshitadilar, ko‘radilar va yozib oladilar.
2-bosqich. Asosiy (60 minut)	2.1. Talabalar e’tiborini rejadagi savollar va ulardagi tushunchalarga qaratadi va tezkor savol-javob o‘tkazadi. 2.2. O‘qituvchi ma’ruzani bayon etishda davom etadi. S li birikmalar nima sababdan nordon komponentlar deb atalishini va ularni neft mahsulotlariga salbiy ta’siri xaqida gapirib beradi. a) b) 2.4. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalariga e’tibor qilish va yozib olishlarini ta’kidlaydi.	2.1. Talabalar javob beradilar. 2.2. Eshitadi va yozib boradi. 2.3. Eslab qoladi, yozadi. Har bir savolga javob berishga harakat qiladi. Tushunchalarni yozib oladi va ularni eslab qoladi.
3-bosqich. Yakuniy (10 minut)	3.1. Ma’ruzaga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. Faol ishtirok etgan talabalarni rag‘batlantiradi. 3.2. Mustakil ish uchun vazifa: Inson organizmiga S li birikmalarning ta’siri. Xalq xo‘jaligining qay sohalarida S nima maqsadda ishlatiladi?	3.1. Eshitadi va aniqlashtiradi. 3.2. Topshiriqni yozib oladi.