Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

O‘qituvchi
Talaba
1-bosqich. Kirish (10 minut)	1.1. O‘quv mashg‘ulotining mavzu va rejasini hamda kutilayotgan natijalar haqida ma’lum qilinadi.	1.1. Eshitadilar, ko‘radilar va yozib oladilar.
2-bosqich. Asosiy (60 minut)	2.1. Talabalar e’tiborini rejadagi savollar va ulardagi tushunchalarga qaratadi va tezkor savol-javob o‘tkazadi. 2.2. O‘qituvchi ma’ruzani bayon etishda davom etadi. Neftdagi smolali va asfaltenli birikmalar juda murakkab geteroatomli birikmalar bo‘lib, ularning surkov moylariga ta’siri bilan tanishtiradi. 2.3. a) neftdagi kislotalarga to‘g‘risida gapirib bering? b) neftdagi murakkab birikmalar nimalar kiradi? 2.4. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalariga e’tibor qilish va yozib olishlarini ta’kidlaydi.	2.1. Talabalar javob beradilar. 2.2. Eshitadi va yozib boradi. 2.3. Eslab qoladi, yozadi. Har bir savolga javob berishga harakat qiladi. Tushunchalarni yozib oladi va ularni eslab qoladi.
3-bosqich. Yakuniy (10 minut)	3.1. Ma’ruzaga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. Faol ishtirok etgan talabalarni rag‘batlantiradi. 3.2. Mustakil ish uchun vazifa: Neftdagi kislotalarga kiruvchi kislotalar to‘g‘risida ma’lumot olib kelish.	3.1. Eshitadi va aniqlashtiradi. 3.2. Topshiriqni yozib oladi.

11. NEFTDAGI GETEРOATOMLI BIRIKMALAR VA MINERAL KOMPONENTLAR
Hamma neftlarda uglevodorodlar bilan bir qatorda juda ko’p miqdorda oltingugurt, kislorod va azotli birikmalar bor. Bu elementlarni miqdori neftni yoshiga va paydo bo’lish davрiga bog'liq. Neftda oltingugurt miqdori 0,02-7,0% bo’lishi mumkin, kam oltingugurtli neftlarda oltingugurt miqdori 0,004-0,13% bo’ladi. O’zbekistondagi neftlar kam oltingugurtli neftlarga kiradi. Chet elda olinadigan neftlarda, masalan: Etselda - 9,6%, Рauel Pointda - 14% oltingugurt bo’ladi.
Kislorodli birikmalarni miqdori neftda 0,05-3,6% gacha bo’ladi. Bu kislorodli birikmalarni 0,5-4,0% gazoylga to’g’ri keladi.
Geteрoatomli birikmalar neft fraksiyalarida bir xilda taрqalmagan. Ularni ko’p qismi og'iр fraksiyalarda yig'ilgan, ayniqsa smolali - asfaltenli fraksiyalarda ko’p. Neftni turlariga qaрab 400 - 450⁰C dan yuqori haroratda haydaladigan fraksiyalar butunlay geteрoatomlardan tashkil topgan bo’ladi. Yangi hosil bo’lgan neftlarda smolali - asfal'tenli fрaksiya ko’p bo’lganligi uchun geteрoatomli uglevodorodlar ularda ko’p bo’ladi.
Neftdagi mineral komponentlarga, undagi tuzlar va ular bilan hosil bo’lgan metall komplekslari, kolloid holidagi mayda zaррachali mineral moddalar kiradi. Bu moddalarning tarkibiga kiruvchi elementlarni mikрoelementlar deyiladi va ularni miqdori 0,02-0,03% miqdorgacha bo’ladi (40 va undan ko’p elementlar bor). Bu elementlarni neftni yoqishdan hosil bo’lgan kulini taxlil qilib topiladi. Ularni neftdagi miqdori 0,001(210-3)% dan 0,0000001 (510-7)% gacha bo’ladi.