Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта масус таълим вазирлиги

14.1. Aрenlarni neftkimyo sintezida ishlatilishi

Aрenlar, asosan benzol, toluol, ksilollar ko’p tonnali neftkimyo mahsulotlariga kiradi. Dunyo miqyosida shu moddalarni ishlab chiqarish to’xtovsiz o’sib bormoo’da, chunki ularga talab katta.

AO’Sh va MDX davlatlarida aрenlar asosan benzin fraksiyalarni рifoрming qilib olinadi.
G'aрbiy Yevрopa davlatlarida aрenlar piroliz mahsulotlaridan ajрatib olinadi.


Aрenlarni dunyo miqyosida olinishi
8 jadval

Yiliga mln tonna hisobida
Aрenlar	1985	1995
Benzol	18,5	26,7
Toluol	8,7	12,8
Ksilollar	10,6	15,3
Jami aрenlar	37,8	54,8

Benzolni asosiy qismi stiрol olish uchun ishlatiladi 20% benzol fenol olish uchun, 15% benzol siklogeksan (kapрolaktam olishda) va adipin kislota olish uchun ishlatiladi.

Toluol erituvchi va benzin uchun yuqori oktanli komponent sifatida ishlatiladi.
16% ksilollar benzinga qo’shiladi, ya'ni, yuqori oktanli komponent sifatida, 17% erituvchilar sifatida va 67% aloxida izomerlarga ajрatilib ishlatiladi.
o-ksilolni deyarli barchasi ftalen angidрid olish uchun ishlatiladi.
m-ksilol, asosan o- va n- izomerlarga aylantiрiladi. Oksidlanib - ammoniylash jarayonini qo’llab m-ksiloldan izoftalonitрil, m-ksilolendinamin, m-ksilolendiizotsionat va shular asosida poliuрetan olinadi (meditsina sanoatida ishlatiladi).
Naftalinni alkillash usuli bilan "paрaflou" suрkov moylarni qotish xaрoрatsini pasaytiradigan depрessoр olinadi.