Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

5.Ўз-ўзини ифодалаш эҳтиѐжи: ўзининг салохият имкониятларини амалга ошириш 
ва шахс сифатида ривожланиш эҳтиѐжларини уз ичига олади.
Иккинчи назария МакКлеланд назариясидир, бу назарияга кура кишиларда учта 
эҳтиѐж мавжуд: хокимият, ютук ва мансублик эҳтиѐжлари. 
Учинчи назария, яъни Герцберг назариясига биноан, улар гигиеник омилларга ва 
мотивацияга бўлинади: 

Гигиеник омилларнинг мавжудлигигина, ишдан коникмасликни ривожланишига 
йўл куймайди. 

А.Маслоу мотивациясидаги юқори босқич эҳтиѐжларигина кишининг хатти-
ҳаракатига фаол таъсир кўрсата олади. 

Ходимларни самарали мотивациялаш учун раҳбарнинг ўзи ишнинг мохиятига 
тула тушуниб бориши керак. 
Жараѐнли мотивация назарияси тадкикотчилари Лаймон Портер ва Эдуард Лаулер 
кутиш назарияси ва адолат назарияси элементларини уз ичига олган жараѐнли 
мотивациянинг комплекс назариясини ишлаб чикдилар(16 -расм). 
Улар ишлаб чиккан моделда 5 та ўзгарувчи иштирок этади: 

Сарфланган куч ва ғайрат;

Англай билиш;

Олинган натижалар; 

Тақдирланиш; 

коникиш даражаси. 

---

125 
Сарфланган 
куч ва ғайрат 
Англай билиш 
Эришилган натижа 
МОТИВАЦИЯ 
Тақдирланиш коникиш даражаси 
16- расм.Портер-Лаулернинг мотивация модели 
Портер-Лаулер назарияси натижа ва тақдирлаш уртасидаги мутаносибликни 
урнатади, яъни инсон уз эҳтиѐжларини эришган ютуклари учун тақдирланиш хисобига 
кондиради. 
Бу назария мотивация килиш кандай амалга оширилишини ифодалайди. 
Сарфланган куч ва ғайрат даражаси эса уз навбатида тақдирлашнинг қадр - 
кимматига, кишининг сарфлаган куч - ғайрати ва тақдирланиш эхтимоли уртасидаги узвий 
боғлиқликка ҳамда ишончга ҳам боғлиқдир. Кутилган натижавийлик даражасига эришиш 
эса ишлаб чикаришни ривожлантиришга ва ташқи тақдирланишга олиб келади. 
Умид назарияси эхтимоллик категория бўлиб, у 0 дан 1 гача бўлади. 
Агар валентлиликнинг микдори кам бўлса, умид назарияси кучсиз мотивация беради. 
Ҳар бир кўрсаткич бўйича 0,5 бўлганида ҳам: 
0,5 х 0,5 х 0,5 = 0,125 га 
тенг бўлиб, бу жуда ҳам оз даражадаги мотивацияни англатади. 
Ходим эришган натижалар учта ўзгарувчига боғлиқ: сарфланган куч ва ғайратга, 
кишининг қобилияти ва алохида хусусиятларига ҳамда меҳнат жараѐнидаги урнини англай 
билишига боғлиқдир. Бу учала омил таъсирини куйидаги 17- расмда куришимиз мумкин: 
17-расм. Иш натижасига таъсир этувчи омиллар. 
Сарфланган куч 
ва ғайрат 
Ўз ўрнини англаш 
қобилияти 
ва 
хусусиятлари 
натижа

---

126 
Адолат назариясида Дж. Адамснинг таъкидлашига кура ҳар бир ходимнинг 
мотивацияланишига, унинг жорий ҳаракатларини аввалги ҳаракатлари ѐки бошқа ходим 
ҳаракатларига нисбатан солиштиришда берилган баҳонинг адолатлилиги катта таъсир 
кўрсатади. 
Ҳар бир субъект ушбу нисбатларни хаѐлан баҳолайди: 
Индивидуал даромад  = Бошқаларнинг даромадлари 
Индивидуал ҳаражат  = Бошқаларнинг ҳаражатлари 
Бу баҳолаш натижасида агар бузилишларга йўл куйилмаган бўлса, мотивацияловчи 
омиллар меъѐрида таъсир кўрсатади. Агар бузилиш юз берса мотивация ҳам бузилади. 
Мотивациянинг бузилиш ташкилотларнинг ўз олдига қўйган мақсадларига етишига
салбий таъсир кўрсатади. 
Бу жараѐн Врумнинг мотивация моделида яккол куринади(18-расм)