Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

Сенека
Менежерга қўйиладиган талабларни икки 
жиҳатдан келиб чиққан ҳолда ифодалаш мумкин: 
• 1) бошқарув иерархияси даражаси, унга 
менежер киради;
• 2) рақобатга бардошли товар ишлаб 
чиқаришга йўналтирилган менежмент 
муаммосининг мажмуавийлиги.

---

394 
Бошқарув функциялари билан боғлиқликда менежернинг 
роли қуйидагиларга жамланади:
•
у жамоада ҳурматга эга бўлган ва кишилар билан ишлашни биладиган 
ташкилотчи;
•
у муаммо моҳиятини тушунишга, ҳақиқатгача етишга интиладиган ғоялар 
генераторидир. Унинг нозик жиҳати – танқидга оғриниб муносабатда бўлади.
•
У энтуазист – энергияга тўлиқ, уҳар қандай топшириқни нафақат ўз зиммасига 
олади, балки бошқарларни ҳам шунга ундайди. Балки у ҳокимтятни севувчидир, 
шунинг учун ҳам у ўзи билан келишиа олмаганлар билан чиқиша олмайди.
•
У назоратчи, аналитик, бажарилган ѐки илгари сурилган ғояларни баҳолашга ва 
ундаги кучли ва кучсиз томониларни топишга қодир. Сифат кафолати сифатида 
иштирок этади. Ижрочи, ишончли, лекин баъзан бадқовоқ, ва кўпинчи кишилар 
тарафдори бўлади.
•
Ишнинг ташқи томони билан қизиқадиган хулосалар қидирувчидир, ўзининг 
жамоадаги оммавийлиги туфайли кишилар ўртасида яхши воситачи бўлиши 
мумкин.
•
У яхши маъмуриятчи, ғояни ҳаѐтга татбиқ этишга қодир, тер тўкиб ишлай олади, 
лекин кўпинча майда ишларга кўмилиб кетади, шунинг учун баъзан секин 
харакат қилади.
•
У меҳнатсевар. У бировларнинг ўрнини эгаллашга харакат қилмаслиги учун ҳам 
барчага ѐқади, ҳамкорларини эшитишга ва уларни тақдирлашга қодир.
Менежерларга доимо вақт етишмайди. Ундан 
оқилона фойдаланиш учун қуйитдагиларни билиш 
зарур:
а) вақт нимага 
сарфланаётганлигини 
билиш;
б) зарур нарсага 
сарфлаш;
в) барча ишни иложи 
борича тезроқ амалга 
ошириш.

---

395 
Вақт инвентаризациясида биринчи қадам унинг фотографиясидан 
иборатдир. Бунда функциялар ва масалалар бўйича вақт балансини 
гуруҳлаштиришга асосланган ҳолда ўтиш лозим. Масалан, қуйидаги 
функциялар бўлиши мумкин:
• Муаммоларни ўйлаш ва қарорларни ишлаб чиқиш;
• Фаолиятни истиқболда башоратлаш ва режалаштириш;
• Қисқа муддатли режалаштириш;
• Масалани қўйиш, йиғилишга тайѐрланиш;
• Кишиларга раҳбарлик қилиш (топшириқларни тақсимлаш, 
инструктаж, маслаҳатлашиш, фаолиятни баҳолаш, 
мунозараларни ҳал қилиш ва бошқалар);
• Маъмурлаштириш (буйруқларни тайѐрлаш ва наша эттириш, 
хужжатларни тақсимлаш, почтани ўқиш ва бошқалар);
• Ташқи коммуникация (шартномалар, конференцияларда 
иштирок этиш, инспекция, тажриба алмашиш);
• Назорат ва мотивация.
Менежмент соҳасидаги машҳур немис мутахассиси Л. 
Зайверт иш вақтини режалаштиришнинг қуйидаги 
қоидаларини тавсия этади:
• 1
. 
Иш кунининг фақат 60% ини режа билан қамраб олиш, 
20 %ини олдиндан билиб бўлмайдиган муаммоларни ҳал 
қилишга қолдириш, яна 20% ини эса ижодий фаолиятга 
жалб қилиш, жумладан, малакани оширишга сарфлаш.
• 2. Вақт ҳақида аниқ тасаввурга эга бўлиш учун вақт 
харажатларини синчиклаб хужжатлаштириш ва назорат 
қилиш. Вақтдаги бўлажак эҳтиѐжларни яхши аниқлаш ва 
уларни тўғри тақсимлаш.
• 3. Олдинда турган узоқ, ўрта ва қисқа муддатли барча 
масалаларни тақсимлаш ва уларни ҳал қилиш бўйича 
устувор ҳаракатларни белгилаш;
• 4. Бошланган ишни ҳар доим охирига етказиш;
• 5. Шундай иш ҳажмини режалаштириш керакки уни 
ҳақиқатда амалга ошириб бўлсин.

---

396 
.
• 6. Эгилувчан режаларни тузиш лозим;
• 7. Вақтдаги йўқотишларни дарҳол тўлдиришга 
интилиш лозим ва уни резервлар тугагунга 
қадар ортга суриш керак эмас;
• 8. Вақтни режалаштириш учун махсус бланкалар 
ва карточкалардан фойдаланиш лозим;
• 9. Бажарилмаган ишларни автоматик тарзда 
кейигги давр режасига ўтказиш лозим.
• 10. Режаларда нафақат фаолиятнинг ўзини, 
шунингдек, кутилаётган натижаларни ҳам қайд 
этиш лозим.
• 11. Аниқ вақт меъёрларини бериш ва у ёки бу 
ишга қанча вақт кетса, шунга тенг вақтни 
назарда тутиш лозим.
.
• 12. Тартиб-интизомга мувофиқ келадиган ишларнинг 
барча кўринишлари учун аниқ муддатларни белгилаш;
• 13. Ишлардаги устуворликларни атрофлича аниқлаш;
• 14. Муҳимини шошилинчдан ажрата билиш ва шошилинч 
ишларга мажбурлашни бартараф этиш;
• 15. Қайси ишни ўзи бажариши кераклигини, қайсинисини 
бошқаларга бериш лозимлигини аниқлаш;
• 16. Олдиндан кўриб бўлмайдиган ишлар учун вақтни 
резервлаштириш;
• 17. Вазифаларни тўлиқ амалга ошириш нуқтаи назаридан 
режаларни доимий муҳокама қилиш ва тузатиб бориш;
• 18. Шахсий вақтдан фойдаланишни режалаштириш;
• 19. Муҳим масалаларни ҳал қилиш учун вақтнинг узун 
узлуксиз даврини резервлаштириш, майда масалаларни 
ҳал қилиш учун эса вақтнинг қисқа узлуксиз даврини 
резервлаштириш;

---

397 
.
• 20. Режаларда ижодий ишлар ва малакани
ошириш учун вақт ажратиш;
• 21.
Эски
режаларни
амалга
оширишни
режалаштириш – фирмани айланиб чиқиш,
хужжатларни ўқиш ва бошқалар
• 22. Унумсиз фаолиятга камроқ вақт кетиши
устидан назорат ўтказиш
• 23. Муқобил режалаштиришга ҳаракат қилиш
ва энг яхши йўлни қидириш;
• 24. Фаолиятга турли-туманликлар олиб кириш,
узоқ муддатли ва қисқа муддатли ишларни,
ѐлғиз ва қўшма меҳнатни алмаштириш.
• 25. Ўз режаларини жамоа режалари билан
мувофиқлаштириш