Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

  -ахборот кабўл килувчи - реципиент деб юритилади. 
Коммуникатор уз маълумотларини реципиентга етказиб беришда: 
55%-юз ҳаракатлари, имо-ишора оркали; 
38%-оханг, овоз модуляцияси оркали;
7%-сузлардан фойдаланади.
Раҳбарнинг новербал хатти –ҳаракатларга канчалик куп эътибор бериши кераклиги бу 
таксимотдан яккол куриниб турибди. Масалан: агар ходим раҳбар олдига кирганида, 
раҳбар когозларини титкилаб, соатига караб, бироздан кейин: «Нима билан Сизга ѐрдам 
беришим мумкин?» деб айтса, демак уни Сиз билан гаплашгани вақти йук. Ушбу новербал 
ҳаракатлар вербал символлар маъносини йукка чикармокда. 
Агар ходим раҳбар олдига кирганида, килаѐтган ишини тухтатиб: «Лойиҳамиз кандай 
кетаяпди, нима билан сизга ѐрдам беришим мумкин?» дейиши раҳбар ходимни эшитишга 
тайѐр эканлигини билдиради. 
Бирор муаммони хал этиш тадбирлари ишлаб чикарилаѐтганда, раҳбар шундай иборани 
ишлатиши мумкин: 
«Сизда бирор ғоя борми?»(11- расм). 
 
«Сизда ғоя борми?» иборасини 
турли маъноларда талаффуз этиш
 
 
 
Фикрни билиш
маъносида Истехзоли маънода 
Фикрни эшитишни 

---

219 
Ва
 хакозолар 
хохламаслик Устидан кулиш маъносида
маъносида 
11-расм. Сузларнинг турли маънолари 
Ушбу иборани турли маънода айтиш мумкин. Буюк Бернард Шоу «Ха» ва «Йук» 
сузларини эллик хил маънода айтиш мумкин деб таъкидлаган эди. Раҳбар бунда оханг 
воситасидан фойдаланиши мумкин. Раҳбар битта сузни ҳам буйрук, ҳам илтимос, ҳам 
насихат, ҳам савол маъносида айта билиши керак. Бу эса уни уз ходимларига таъсир 
кўрсата билиши имконини кенгайтиради. 
Таъсир қилиш - битта индивидни ҳар кандай хатти-ҳаракатини бошқа индивиднинг 
хатти-ҳаракатига, муносабатларига, хиссиѐтига ва бошқаларига ўзгартириш кирита олиши 
тушинилади. Таъсир қилиш М.Мескон таърифлаганидек: кулогига пичирлаб килинган 
илтимосдан тортиб, «томогига пичок кадаб» куркитишгача бўлиши мумкин. 
Кишилар бир хил маълумотни ўзларининг билим даражалари, ҳаѐтий тажрибалари, 
ҳиссий туйғуларининг турличалигидан ўзларича турлича талқин қиладилар ва қабул 
қиладилар. Бу ўринда раҳбар билан бўйсинувчи ўртасидаги муносабат ҳам муҳим рол 
ўйнайди. Бир-бирига ишонч ва ўзаро бир-бирини англаш бор жойда ахборот кўлами 
кенгаяди, уларнинг аниқлиги ошади, жавобгарлик ҳам бир хилда бўлади. 
Маънавий семантик тўсиқ узатилаѐтган ахборотни кодлаштиришда қўлланилган 
белги (символ)ларнинг ахборотни қабул қилувчилар дидларига (уларнинг лавозимлари, 
мавқелари, минталитет, миллий урф-одатлар нуқтаи назаридан) мос тушмаганлигада 
намоѐн бўлади. 
Символ, (белги)лардан ташқари ахборотлар билан алмашув чоғида новербал, яъни 
оғзаки ѐки сўзда эмас, балки имо-ишоралар, масалан, чеҳра, савлат, важоҳат, товушнинг 
ўзгариб туриши кабилар ҳам бажарувчига айтиладиган сўз моҳиятини тубдан 
ўзгартирилган ҳолда этказилишига сабаб бўлиши мумкин. Руҳшуносларнинг фикрича, сўз 
билан айтиладиган ахборотни 90% игача қисма сўз орақи эмас, балки новербал йўл билан 
қабул қилинар экан.