Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсустаълим вазирлиги тошкент тўҚимачилик ва

k
k**

14.6-чизма. Фелпснинг «олтин қоидаси» бўйича истеъмолнинг барқарор даражаси

“Олтин қоида” даражасига мос келадиган капитал билан қуролланганлик ҳолатида f(k*) ишлаб чиқариш функцияси ва dk* чизиғи бир хил оғмага эга ва истъмол максимал даражага эришади. Агар иқтисодиёт “Олтин қоида” бўйича эга бўлиши мумкин бўлган капитал заҳирасидан ортиқча капитал заҳираси билан ривожланаётган бўлса, унда бу ҳолатда жамғарма меъёрини пасайтиришга йўналтрилган сиёсатни амалга ошириш зарур. Жамғарма меъёрининг камайиши истеъмолнинг ошиши ва унга мувофиқ равишда инвестицияларнинг пасайишига олиб келади, демак капитал заҳирасининг барқарор даражасининг пасайишига ҳам олиб келади.

Агар иқтисодиёт барқарорлик ҳолатида “Олтин қоида” дагидан кам капитал билан қуролланганлик билан ривожланаётган бўлса, унда жамғарма меъёрини ошириш зарур. Бу инвестицияларни ошириб истеъмолни пасайтиради, лекин капиталнинг жамғарилиб бориши бўйича қандайдир вақтдан бошлаб яна ўса бошлайди. Натижада иқтисодиёт яна янги мувозанат ҳолатига эришади аммо олтин қоидага мувофиқ бўлган ҳолда, бунда истеъмол дастлабкига нисбатан юқорироқ даражага эга бўлади.

4. Иқтисодий ўсишнинг Ж.Мид ва А. Льюис моделлари

Ж.Миднинг иқтисодий ўсиш модели ҳам неоклассик асосларга эга. У иқтисодий ўсишни чекли унумдорлик қонуни қўлланиладиган маржиналистик ёндошувлар билан тушунтиради. Кобб-Дуглас функциясининг замонавийлаштирилган вариантидан фойдаланиб, Ж. Мид барқарор динамик мувозанат имконияти тенгламасини келтириб чиқарди.

У=αk+βL+r

бу ерда Y-миллий даромаднинг ўртача йиллик ўсиш сурати: k- капиталнинг ўртача йиллик ўсиш суръати;
L- меҳнатнинг ўртача йиллик ўсиш суръати; α- миллий даромадда капиталнинг улуши;
β- миллий даромадда меҳнатнинг улуши; r- техник тараққиёт суръати.
Тенглама, миллий даромаднинг ўсиш суръати миллий даромадда эга бўлган улуши бўйича меҳнат ва капитал ўсиш суръатларининг йиғиндисига техник тараққиёт суръати қўшилишидан пайдо бўлган миқдорга тенг бўлишини кўрсатади. Меҳнат ва техник тараққиёт ўсиш суръатларини доимий деб тахмин қилиб Ж. Мид қуйидаги хулосага келди; иқтисодий ўсишнинг барқарор суръати капитал ўсишнинг барқарор суръатлари ва унинг миллий даромад ўсиш суръатлари билан тенглиги шароитида эришилади. Агар капиталнингўсиш суръатлари миллий даромаднинг ўсиш суръатларидан ошса, унда бу жамғариш суръатларининг ўз-ўзидан пасайишига олиб келади.
Ж. Мид реал ҳолатда меҳнатнинг ва капитал жамғарилишининг ўсиш суръатлари ўртасида мувофиқликка амал қилиш зарурлигига эътибор қаратган. Акс ҳолда, агар меҳнатнинг ўсиши шунга мувофиқ капитал ошиши билан бирга бормаса ишлаб чиқаришнинг ўсиши рўй бермайди, чунки ишчи кучининг ўсиши ортиқча бўлиб ишсизлик вужудга келади. Агар капитал меҳнат унумдолигини ўсиш суръатларидан тезроқ ўсса, унда ортиқча ишлаб чиқариш қувватлари ҳосил бўлади.
А. Льюис ўз моделида ишчи кучи заҳираси (резерв) ни иқтисодий ўсишнинг асоси сифатида кўриб чиқади. Шунинг учун унинг фикрича, бу модел “аҳоли зичлиги юқори, капитал тақчил, табиий ресурслар эса чекланган” давлатлар учун қўл келади. Бундай мамлакатларга А. Льюис Ҳиндистон, Покистон, Миср ва бошқаларни киритади.
Льюис моделининг вазифаси меҳнат ресурсларининг бир қисмини қишлоқ хўжалигидан саноатга қайта тақсимлаш ва бу билан иқтисодий ўсиш суръатининг тезланишига эришиш ҳисобланади. Бу жараёнда асосий механизм бўлиб тармоқлараро бозор хизмат қилади.
Саноат ишлаб чиқариш маштабларини кенгайтириб, ўз ишчиларининг даромадлари ўсишини таъминлайди, бу эса ички талабни ошишига кўмаклашади. Бунда тадбиркорлар ўсиб бораётган даромадларни ишлаб чиқаришни кенгайтиришга йўналтирадилар. Бу даромадлар кейинчалик иқтисодий ўсишга динамик таъсир кўрсатади.