|
Aspergillus niger va Rhizopus aclimar turlarining kulgptural suyuqligidan ajratilgan esterazalar spetsifikligi aslida faqat bir belgi – substratda murakkab efir aloqalari mavjudligi bilan ifodalanadi. Ular triatsetin, tributirin, tvin va spenlarni gidrolizlash qobiliyatiga ega. Lipazalar ham nafaqat opzlarining asosiy tabiiy substratlari – moylarni, balki sintetik atsilglitserinlarni ham parchalaydi. Bu ayniqsa mitselial zamburug’lar lipazalariga taalluqli. SHu bilan birga tadqiqotlardan mahlum boplishicha, zamburug’lar lipazalari nisbatan kam spetsifik boplib koprinishi, kopp hollarda zamburug’ning lipolitik kompleksi alohida spetsifik lipazalarga ajratilmaganligining natijasidir. Demak, gap kopproq alohida zamburug’ turlari lipaza komplekslarining keng spetsifikligi va kam tanlab olish qobiliyati mavjudligi haqida yuritilishi lozim. Mitselial zamburug’larning lipazalari koppincha atrof-muhitga ajratiladigan ekzofermentlar ekanligi muhim faktdir. Yuqori lipaza faolligi Aspergillus, penicillium hamda Rhizopus, Fusarium, Cladosporium va boshqa turkumlar turlarida mavjudligi aniqlangan.
Aspergillus, penicillium va Trichoderma turkumlariga kiruvchi mitselial zamburug’lar esteraza kenja sinfiga mansub, fosfor kislotasi efirlarini ancha faol gidrolizlovchi fosfataza fermentlariga ega. Fosfatazalar har xil tuzilishdagi substratlar, jumladan alifatik (misol uchun, glitserol-1-fosfat) va aromatik (3-nitrofenilfosfat) birikmalarda faoliyat koprsatadi. Ishqorli fosfataza polifosfatlarni va tiofosfor kislotasining S-almashgan monoefirlarini, nordon fosfataza esa opsha kislotaning O-almashgan monoefirlarini gidrolizlashi mumkin. Nordon fosfatazalar bahzi polimerlar korroziyasiga sababchi boplishi mumkinligi xabar qilingan. A. niger zamburug’ining ishqorli fosfatazalari monosaxaridlarning fosforli efirlari va glitserin bilan bir qatorda barcha monofosfatnukleotidlarni (tsikliklari mustasno) faol gidrolizlaydi.
Tarkibida tsellyuloza va boshqa karbonsuvlar hamda ularning hosilalari boplgan sanoat materiallarini parchalashda glikozidazalar (eski nomi karbogidrazalar) guruhi fermentlari faol ishtirok etadi. TSellyuloza parchalanishini tsellyulaza fermentlari kompleksi kataliz qiladi. Ularning asosini tsellyuloza molekulasidagi glyukoza qoldiqlari oralaridagi aloqalarni tsellobioza va glyukoza hosil qilib gidrolizlovchi endoglyukanaza va ekzoglyukanaza fermentlari (Sx-fermentlar) tashkil etadi. Bu jarayondan oldin tsellyuloza molekulalari boprtadi va tsellyulazalar kompleksining S1-fermenti tahsirida ularning zich tuzilishi g’ovaklashadi, deb hisoblanadi.
Alternaria, Myrothecium, Chaetomium, Aspergillus, penicillium, Cladosporium va boshqa turkumlarga mansub boplgan mikroskopik zamburug’lar tsellyulolitik fermentlarni sintez qilishda kuchli qobiliyatga ega. TSellyuloza parchalovchi zamburug’larning har xil turlari faqat mahlum bir harorat orasida, odatda 28-30oS da opsishi va tsellyulaza hosil qilishi mumkin.
Zamburug’lar taxta-yog’och materiallarini yemirishida, tsellyulazalardan tashqari, pektin moddalarini parchalovchi glikozidazalar ahamiyatli rolgp opynaydi. Ularning faoliyatini protopektindagi metoksillangan poligalakturon kislotasi (eruvchan pektin) va u bilan bog’liq boplgan araban va galaktan oralaridagi aloqalarni gidrolizlovchi protopektinaza boshlab beradi. Buning natijasida hosil bopladigan erkin eruvchan pektinni (glikozid boplmagan) pektinesteraza fermenti metil spirti va poligalakturon kislotagacha gidrolizlaydi. poligalakturonaza (pektinaza) fermenti metoksil guruhi boplmagan galakturon kislotasi qoldiqlari oralaridagi glyukozid aloqalari gidrolizini kataliz qiladi. Yuqorida keltirilgan fermentlar taxta va yog’ochni matseratsiya qiladi (boptqasimon holga keltiradi) va, balki, ular taxta va yog’och yumshoq chirishi paydo boplishining asosiy sababchilaridir. Taxta va yog’och tarkibida ancha katta miqdorlarda gemitsellyuloza mavjud. Uni maxsus gemitsellyulazalar parchalaydi. Misol uchun A. niger zamburug’ining ksilanlarni gidrolizlovchi faol ksilanazalari mavjud.
Gidrolazalar sinfiga kiruvchi proteinaza fermentlari guruhi alohida diqqatga sazovordir. Ularning asosiy faoliyati – oqsillarni amid (peptid) aloqalaridan parchalashdir. Ammo bahzi proteinazalar ancha keng substrat spetsifikligi (yahni kam tanlash xususiyatiga) ega. Bu esa mikroorganizmlar proteinazalari, birinchi navbatda tarkibida amid va efir aloqalari boplgan polimerlarni – mochevinoformalgpdegidli, akrilamidli polimerlar, poliamidlar (kapron, naylon) va poliuretanlarni (porolon) parchalashda mahlum darajada ishtirok etishi mumkinligi faraz qilinadi. Yapon tadqiqotchilari zamburug’lar proteinazalari faolligi bilan kislota hosil boplishi orasida korrelyatsiya mavjudligini aniqlashgan. Kislota hosil qilmaydigan zamburug’lar katta miqdorda ishqorli va juda kam miqdorda nordon va neytral proteinazalar sintez qiladi. Juda kopp kislota hosil qiluvchi zamburug’lar faqat nordon proteinaza sintez qiladi.
Alkillardan galogen atomlarini uzib olishni “galoidalkil – galoidgidrolaza” (KF 3.8.1) guruhiga kiruvchi gidrolazalar amalga oshiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
