Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус

Ommaviy xizmat ko‘rsatish usullari tasnifi

Ko„p turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish korxonalarini joylashtirish va rivojlantirish masalasining sodda iqtisodiy-matematik modelini tuzish uchun quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
i - ishlab chiqarish punktlari indeksi;
j - iste‟mol qilish punktlarining indeksi;
k - ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar turlari;

j

B
^k - j-iste‟molchi punktning k-mahsulotga bo„lgan talabi miqdori;
A_i - i-punktdagi korxonaning maksimal ishlab chiqarish quvvati;

ij

C
^k - bir birlik k-turdagi mahsulotni i-ishlab chiqarish punktidan j-punktidagi

iste‟molchiga tashish xarajatlari;

S

i
^k - i-punktdan k-mahsulotni ishlab chiqarish bilan bog„liq bo„lgan xarajatlar;
S_i - i-punktda asosiy mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlari;

ij

X
^k - k-mahsulotni i-ishlab chiqarish punktidan j-iste‟molchiga tashish hajmi;

X

i
^k - i-korxonada k-turdagi mahsulotni ishlab chiqarish hajmi;
X _i - i-punktdagi korxonaning umumiy quvvati.

Kiritilgan belgilashlar yordamida turli xildagi mahsulotlarni ishlab chiqarish korxonalarini joylashtirish va rivojlantirishning iqtisodiy-matematik modelini, maqsad funksiyasi mezonini quyidagi ko„rinishda ifodalaymiz:

Umumiy ishlab chiqarish va mahsulotlarni tashish transport xarajatlari minimallashtirilsin:

i i i

i

ij

ij
F  _S  X  _C ^k  X ^k  _C ^k  X ^k  min
i i k i j k

zarur:
Bunda quyidagi shartlar bajarilishi kerak:

Har bir iste‟molchining turli mahsulotlarga bo„lgan talabi to„la qondirilishi

i

ij

_ X
^k  B^k ,


j  1, n ,


k  1, k

i

Har bir ishlab chiqaruvchidan tashib ketilgan turli mahsulotlar ishlab chiqarish hajmiga teng bo„lsin:

_X

i

ij
^k  X ^k ,


k  1, k ,


i  1, m

j

Korxonaning ishlab chiqarilgan turli mahsulotlari uning maksimal ishlab chiqarish quvvatidan oshib ketmasligi kerak:

i
_X k
 X _i ,


i  1, m

k

Modelda foydalangan noma‟lumlar manfiy bo„lmasligi shart:

i

ij
X^k  0, X^k  0, X_i  0,


i  1, m,


i 1, m,


i 1, m.


j  1, n,


k  1, k;

k  1, k;

Qisqa xulosalar

Bozor munosabatlari sharoitida turli xil mulkka asoslangan korxonalarni rivojlantirish va joylashtirish muhim masala hisoblanadi. O„zbekiston

Respublikasida korxonalarni, ayniqsa kichik biznes korxonalarini rivojlantirish bo„yicha ma‟lum ishlar amalga oshirilmoqda. Respublikamizning barcha hududlari tabiiy resurslar va ishchi kuchlariga boydir.
Har bir tarmoq korxonalarini rivojlantirish va joylashtirishga turli xildagi omillar ta‟sir etadi va ularni hisobga olish talab qilinadi. Ishlab chiqarishni optimal rivojlantirish va joylashtirish modellari tanlangan maqsad mezoniga qarab turli muammolarni hal etish mumkin. Korxonalarni rivojlantirish va joylashtirish modellari mazmuni, ko„rib chiqilishi va boshqa belgilari bo„yicha turli tiplarga bo„linadi. Har qanday iqtisodiy ob‟ekt - korxona o„z faoliyati davrida turli xildagi o„zgarishlarni ta‟siri ostida bo„lishi mumkin; kengayishi, qayta jihozlanishi, ishlab chiqarishni kamaytirishi va boshqalar.
Тarmoq kelajakka - istiqboldagi rejalashtirishda esa aksincha, avvaldan ko„zlangan natijalarga erishish uchun zarur bo„lgan xarajatlarni minimallashtirish ko„zda tutiladi. Bunda asosan kelgusidagi bozor talabini bashorat qilish katta ahamiyat kasb etadi.