Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таoлим вазирлиги

1.5. Оператив ток манбалари

1.5.1. Оператив ток манбаларининг вазифалари ва уларга қўйиладиган талаблар.

Оператив ток деб оператив занжирларни таъминловчи токка айтилади. Оператив ток занжирларига : виключателларни масофадан бошқариш, яъни уларни улаб-узиш занжирлари, реле ҳимояси, автоматика ва телемеханиканинг оператив ҳамда сигнал занжирлари киради.

Оператив занжирларни, айниқса, шикастланган элементларни узишга алоқаси бўлган занжирларни, ток билан таъминлаш юқори ишончлиликка эга бўлиши керак. Шу сабабли оператив ток манбаларига қўйиладиган талаблар қуйидагича: қисқа туташув ва нормал бўлмаган режимлар вақтида оператив ток манбаси тармоғидаги кучланиш ва қувват реле ҳимояси ва автоматиканинг ишлаши ҳамда виключателларни ишончли узиш ва улаш учун етарли бўлиши керак.
Оператив ток манбалари ўзгармас ва ўзгарувчан оператив ток манбаларига бўлинади. Ўзгармас оператив ток манбаси сифатида аккумулятор батареяларидан ва ўзгарувчан оператив ток манбаси сифатида ток, кучланиш ва ўз эҳтиёж трансформаторларидан фойдаланилади.
Ток ва кучланиш трансформаторларининг қувватидан тўғридан тўғри фойдаланиш билан бир қаторда улар ёрдамида олдиндан зарядланган конденсаторнинг энергиясидан ҳам фойдаланиш мумкин.

1.5.2. Ўзгармас оператив ток

Ўзгармас оператив ток манбаси сифатида аккумулятор батареяларидан фойдаланилади. Улар энг ишончли манба ҳисобланади.

Ўзгармас оператив ток манбалари кучланишларининг стандарт қийматлари сифатида 24,48,110,220 В қабул қилинган.
Аккумулятор батареялари махсус иситиладиган ва вентиляцияга эга бўлган хонага ўрнатилади. Уларни доимо зарядлаб туриш учун зарядлаш агрегатлари ёки тўғрилагичлар бўлиши зарур. Бундан ташқари аккумулятор батареяларидан фойдаланиш ва уларни назорат қилиб туриш учун махсус малакага эга бўлган персонал бўлиши керак.
Ўзгармас ток тармоғи ишончлиликни орттириш учун секцияларга бўлинади ва ҳар бир секция аккумулятор батареясининг шиналарига уланади. Секциялар бир-бири билан рубилниклар воситасида боғланади. Секциялар ва истеъмолчиларга борувчи линиялар эрувчан сақлагичлар ёки автоматлар ёрдамида қисқа туташувлардан ҳимоя қилинади.
Ўзгармас ток тармоғида ерга нисбатан изоляциянинг ҳолати узлуксиз назорат қилинади.
Аккумулятор батареялари, асосан, қуввати катта бўлган подстанцияларда ва электр станцияларда қўлланилади.