Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таoлим вазирлиги

2.1.3. МТҲ нинг ҳаяллаш вақти

Танлаш хусусиятини таъминлаш учун МТҲ ларнинг ҳаяллаш вақтлари истеъмолчилардан манбага томон йўналишда ортиб борадиган қилиб танланади.

Иккита қўшни МТҲ ларнинг ҳаялаш вақтлари орасидаги фарққа вақт поғонаси ёки танлаш поғонаси деб аталади.
Агар МТҲ РТ-40 турдаги электромагнит ток релелари асосида бажарилган бўлса танлаш поғонаси t=0,5 с олинади.
Бир томондан манбага уланган (радиал) электр тармоғининг схемаси ва МТҲ ларнинг танлаш харитаси (2.2-расм)да келтирилган.
Электр таъминотининг манбаси 6га W1 ва W2 электр узатиш линиялари ҳамда Ю1-Ю4 юкламалар уланган. Ҳар бир линия ва юклама А1-А6 масимал ток ҳимоялари ёрдамида қисқа туташувлардан ҳимоя қилинади. Ҳар бир МТҲ ўз ҳаяллаш вақтига G га, масалан, А1 МТҲ нинг ҳаяллаш вақти t₁, А6 ники эса t₆.
Агар юкламалар МТҲ ларининг ҳаяллаш вақтлари t₃, t₄, t₅ ва t₆ маълум бўлса А1 ва А2 МТҲ ларининг ҳаяллаш вақтлари t₁ ва t₂ қуйидагича аниқланади. Масалан К₃ нуқтада қисқа туташув бўлса А3 ҳимоя ишлаб Q3 виключателни узиш учун сигнал бериш керак. Қисқа туташув токи манба G дан К₃ нуқтага йўналган бўлиб W1 ва W2 линиялардан ҳам ўтади, А1 ва А2 МТҲ лар ҳам ишга тушади. Лекин уларнинг вақт релелари ўз контактларини улаб улгурмасликлари, яъни t₁>t₃ ва t₂>t₃ бўлиши керак.
Агар t₂ < t₃ бўлса аввал А2 ҳимоя ишлайди ва Q2 виключател узилади, натижада шикастланмаган юклама Ю4 электр манбасидан узилади. Бундай ҳолга йўл қўймаслик зарур. Худди шунингдек К₆ нуқтада қисқа туташув бўлганда А2 ҳимоядан аввал А6 ҳимоя ишлаши зарур, яъни t₂>t₆ бўлиши керак. Демак t₂=max(t₃;t₆)+Dt бўлиши керак. Шунга ўхшаш А1 ҳимоянинг ҳаяллаш вақти А2 ва А5 ҳимояларнинг ҳаяллаш вақтларидан катта бўлиши керак, яъни t₁=max(t₂;t₅)+Dt.



2.2-расм. МТҲ нинг ҳаяллаш вақти


Назорат саволлари

1. 
   Ток ҳимояси деб қандай ҳимояга айтилади?
   
2. 
   Максимал ток ҳимояси
   
3. 
   Ток отсечкаси
   
4. 
   Максимал ток ҳимояларининг ҳаяллаш вақтлари қандай танланади?
   
5. 
   Танлаш поғонаси деганда нимани тушунасиз?
   
6. 
   МТҲ ларнинг танлаш картаси қандай тузилади?
   
7. 
   Агар юкламаларнинг ҳаяллаш вақтлари маълум бўлса линиялар МТҲ ларининг ҳаяллаш вақтлари қандай танланади?
   
8. 
   МТҲнинг ҳаяллаш вақти қандай реле ёрдамида ўрнатилади?
   
9. 
   Расмда келтирилган А1 ва А2 МТҲ лардан қайси бирининг ҳаяллаш вақти катта бўлиши керак?
   

10. 
    Агар МТҲлар электромагнит вақт релеларида бажарилган бўлиб t₂=1,5с бўлса t₁ неча секунд бўлиши керак?