Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги

ЭКОЛОГИЯМУАММОЛАРИ 
Умаров З, Рўзиев И.X. Ўташев Ё.Е. Тошпулатов Д.Т 
СамаркандДавлатУниверситети 
Инсоният ўз ривожланишининг барча босқичларида атроф-муҳит 
билан чамбарчас боғланиб келган. Юқори индустурал жамият пайдо 
бўлгандан буѐн инсоннинг табиатга хавфли аралашуви кучайиб бу 

---

123 
аралашувнинг масштаби ортди, у эса хилма-хил, ҳозирда инсоният учун 
глобал хавф солмоқда. Тиклаб бўлмайдиган хомашѐ турлари сафи ошиб 
бормоқда, унумдор ерлар иқтисодиѐтдан сурилиб чиқаяпти, чунки уларда 
шаҳар, заводлар қурилмоқда. Инсонни биосфера хўжалигига аралашиши 
ортиб бормоқда, ҳаѐт мавжуд булган планетамизнинг бир кисми. Ер 
биосфераси ҳозирги вақтда ошиб бораѐтган антропоген таъсирларига юз 
тутмоқда. Бунда сайѐрамизнинг экологик ҳолатини яхшилайдиган бир 
канча сезиларли бўлган жараѐнларни кўрсатиш мумкин. Булар ичига анча 
масштабли ва сезиларлиси муҳитни кимѐвий табиатдаги моддалар билан 
кимѐвий ифлосланишидир. Улардан газли ва аерозол ифлослантирувчилар 
саноат турмушда келиб чиққан. Атмосферада карбонатангидриднинг 
йиғилиши жадаллашмоқда. Бу жараѐннинг кейинчалик ривожланиши 
сайѐрамизда ўртача йиллик ҳароратни ошиб бориш томонида бўлган 
исталмаган тендесияни кучайтиради. Атмосферани асосан учта асосий 
манба ифлослантиради: саноат; маиший (турмуш) ; транспорт. 
Бу манбаларнинг ҳар бириниг ҳавони ифлослантиришидаги улуши 
тоифасига қараб катта фарқ қилади. Ҳозирда ҳавони саноатда ишлаб 
чиқариш 
анча 
кучли 
ифлослантиришини 
ҳаммамиз 
биламиз. 
Ифлослантирувчи манбалар иссиқлик электростанциялар бўлиб улар ҳавога 
тутун билан бирга СО
2 
ва SО
2
, металлургия корхоналари хусусан рангли 
металлургия ҳавога азотоксидлари, водород сулфид, хлор, фтор, аммиак, 
фосфор бирикмалари, симоб ва мишякнинг заррача ѐки бирикмаларини 
чиқармоқда. Заҳарли газлар ҳавога саноат эҳтиѐжи учун бўлган 
ѐқилғиларни ѐндириш, уй-жойларни иситиш, транспортларнинг ишлаши, 
турмиш ва саноат чиқиндиларини ѐқиш ва қайта ишлаш натижасида 
тущади. Инсоният ўз тарихининг янги эрасига кириб келаяпти унинг учун 
анча характерли бўлган аломат бу экологик муоммоларнинг пайдо 
бўлишидир. Экологик муаммо инсоният олдига унинг кейинги ривожланиш 
йўлини танлашни қўйди, яъни уни ишлаб чиқаришнинг чиқиндисиз ўсишга 
йўналган бўлиши ѐки бу ўсиш табиат муҳитининг ва инсон организмининг 
реал имкониятлари билан келишилган бўлиши керак. Мутлоқ уйғунлик 
идеал ҳолатнинг ютуқлари табиат билан амалда бажариб бўлмайди. Шу 
билан бирга инсон курашиш жараѐнида туғилган қийинчиликларни 
бартараф этиш имкониятини аниқлашга қарамай табиат устидан бўлган 
ғолибликни ҳам амалга ошириб бўлмайди. Кризисли экологик вазиятлардан 
чиқиш бўлган имконли вариантлар қуидаги мезонлар бўйича баҳолаш керак 
экологик оқибатларни техник рўѐбга чиқариш, инвестиция ўлчами ва унинг 
самарадорлиги, ижтимоий оқибатлар. Антипризисли экологик дастурлар 
ҳозирги замон келажак авлодларнинг қизиқишлари орасида муоммо 
туғдириб ва ўз ечимини топиш учун авлодлар муросасини талаб этади. 
Табиат муҳофазаси бизнинг асримиз масаласи бўлиб, ҳозирги кунда бу 
муаммо ижтимоий бўлиб қолди. Такрор ва яна такрор биз атроф муҳитга 
таҳдид қилувчи хавф тўғрисида эшитамиз, лекин ҳанузгача баъзиларимиз 
буларни ѐқимсиз деб қараймиз. Бироқ инсоннинг атроф муҳитга таъсири 
тахдид масштабларни келтириб чиқаради. Вазиятни тубдан яхшилаш учун 
мақсадга йўналтирилган ва йўналанган ҳаракатлар керак бўлади. Атроф 
муҳитга нисбатан бўлган масъулятли ва ҳаракатли сиѐсат фақатгина 

---

124 
атрофда биз муҳитнинг ҳозирги замон ҳолати ҳақида ишончли билимларни 
муҳим экологик таъсирларнинг ўзоро таъсири туғрисидаги асосли 
билимларни йиғсак (тўпласак), агар инсон томонидан табиатга 
етказиладиган зарарни камайтириш ва олдини олишнинг янги усулларни 
ишлаб кетсагина амалга ошади.