Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги

 
BADIIY TA‟LIMDA QALAMTASVIRNING AHAMIYATI 
A.Navoiy nomidagi SamDU tasviriy san‟at va muxandislik grafikasi kafedrasi 
kata ukituvchisi D.Ergashev, tasviriy san‟at va muxandislik grafikasi
3-bosqich talabasi K. Yusupova. 
Xayotimizda ro‗y berayotgan siyosiy-ijtimoiy va ma‘naviy o‗zgarishlar 
tasviriy san‘at sohasiga ham o‗z ta‘sirini o‗tkazmoqda. Ta‘lim tizimini tubdan 
isloh qilish, uni dunyo-ning tarakqiy etgan demokratik davlatlaridagi darajaga 
etka-zish va yoshlarni barkamol, o‗z sohalarining haqiqiy bilimdon-lari qilib 
tarbiyalash singari dolzarb vazifalar Oliy Maj-lisning 1997 yil 28 avgust 1X-
sessiyasida qabul qilingan "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"da o‗z ifodasini 
topdi. 
Insonning ma‘naviy barkamol bo‗lib shakllanishida este-tika, ya‘ni 
nafosatshunoslik sohasidagi tarbiyaning roli beqiyosdir. Bu borada barcha san‘at 
turlari kabi amaliy va tas-viriy san‘at dars va mashg‗ulotlari ayniqsa muhim 
ahamiyatga ega. Maktabda o‗quvchilarning fazoviy fikrlash doirasi kengay-
tirilsa, maxsus o‗quv yurtlarida o‗tiladigan mazkur mashg‗ulot-lar esa 
talabalarning rang sezish qobiliyatlarini o‗stiradi, yuksak did bilan san‘at asarlari 
yaratish faoliyatlarini shakl-lantiradi va rivojlantiradi. 
Ma‘lumki, davr tarakqiyoti bilan insonning ma‘naviy extiyojlari xam ortib 
boradi. SHu erda ijodkorning (sho!|r, adib, teatr va kinorejissirlari, rassom, 
arxitektor, dizayner, konstruktor va hokazo) xalq ommasidan ancha ilgari yurishi 
va u yaratgan asarlar odamlarga ma‘naviy ozuka berish kerakligini ta‘kidlashga 
to‗g‗ri keladi. 
Bizni o‗rab turgan muhit shakli, hajmi o‗lchami va yana eng muhimi uning 
ranglari gunogun bo‗lgan har xil narsalardan iborat ekanligidir.. Bularning 

---

283 
ko‗plarini tabiat yaratgan bo‗lsa (o‗simlik, hayvonot dunyosi) qolganlari 
insonning akl-zakovati bilan ijod etilgan (uy-ro‗zg‗or buyumlari, maishiy 
texnika, transport vositalari, kiyim-kechaklar va hokazolar). Texnika tarakkiyoti 
xayotimizga rangli fotosurat, rangli tele-videnie, rangli kinofilm va boshqalarni 
olib keldi. Tabiat mu‘jizasi bo‗lmish meva-sabzavotlar o‗ziga xos xush ta‘mligi-
dan tashkari, o‗z shakli va ranglariga ega! Gullarning nafis ranglarini ham 
e‘tibordan chetda qoldirib bo‗lmaydi. Bular-ning hammasi inson yaratadigan 
san‘at asarlariga manba, zamin va ashyodir. Tabiat manzaralarining jozibali 
ko‗rinishlari ham odamlar hayratini qozonadi. Albatta, yorug‗lik nurlari tush-
gandagina ranglar o‗z kuchini to‗liq namoyon qila oladi. Muddao-ga yaqinlashib 
shuni aytish mumkinki, biz yashab turgan xonadon-lar, tarixiy me‘moriy 
obidalar, foydalanadigan transport vositalarimiz, oziq-ovqat mahsulotlarimiz va 
xokazolar o‗zining muayyan shakli va rangiga ega. 
Me‘morchilik va dizayn mutaxassisligini tanlagan talaba-lar tasviriy 
mahoratlarini oshirish borasida o‗quv dasturiga kiritilgan rasm (kalamtasvir), 
rangtasvir va xaykaltaroshlik mashg‗ulotlari juda muxim ahamiyatga ega ekanligi 
ma‘lum. San‘atning turli sohalari singari (musiqa, raqs, poeziya va h.k.) har kunti 
mehnat tasviriy san‘at mahoratini rivojlan-tirishda xam asosiy zamindir. Hali 
xech kim guvohi bo‗lmagan, lekin me‘mor ongida shakllangan me‘moriy 
ansambllar tasvi-rini tushirish uchun qalamtasvir va rangtasvir maxorati va bi-
nolar maketlarini yasashda hajm sezish va xaykaltaroshlik maxoratiga ega 
b\'/lishlari kerak. 
Bizni o‗r:yu turgan atrof-muhitni aniglash, tabiigdagi ranglarni chuqurrok 
sezish qobiliyati nafakat rassomlar va amaliy san‘at ustalari uchun balki 
me‘morlar va dizaynerlar uchun xam juda zarur. Zero, me‘mor va dizaynerdagi 
o‗ziga xos bu fazilat bejirim loyixa va maketlarni bajarishi bilan birga ulardagi 
rang boyligini ta‘minlash imkonini ham beradi. 
Tasviriy va amaliy san‘at soxasi mutaxassislarini, me‘mor va dizaynerlar 
tayyorlashda ya‘ni, badiiy etuk, Vatanga va milliy san‘atga sadoqat ruhida 
tarbiyalab voyaga etkazishda tasviriy san‘at xususan, qalamtasvir predmetining 
o‗rni bekiyosdir. Bu esa oliy o‗quv yurtlari va fakultetlarida o‗qitilayotgan va 
o‗zlashtirilayotgan maxsus fanlarning chuqur asosli bo‗lishini taqozo qilib, 
pedagog va olimlar zimmasiga yuksak vazifalarni belgilaydi. 
Qalamtasvir badiiy ta‘lim tizimida o‗qitiladigan barcha fanlarning asosi 
bo‗lib hisoblanadi. Qalamtasvir bilimlari va chizish malakalarini egallamay turib, 
talaba rangtasvir, haykaltaroshlik, kompozitsiya, xalq amaliy san‘ati va boshka 
fanlarni yuqori darajada o‗zlashtira olmaydi. 
Vaziyat taqozasidan kelib chiqib, me‘morchilik-qurilish institutlari 
me‘morichilik fakultetlarida mutaxassislik fanlar, xususan o‗quv qalamtasviri 
mashg‗ulotlarini o‗qitipshi an‘anaviy uslublari asosida yangi texnologik tizimini 
ishlab chiqish va ilmiy jihatdan asoslangan yangi yo‗li, shakli, mazmu-ni va 
uslublarini takomillashtirish dolzarb muammolardan xisoblanadi. 
Qalamtasvir-barcha tasviriy san‘at turlarining asosi hisoblanadi. Me‘mor, 
dizayner, konstruktor, rassom amaliy san‘at ustalari o‗zlari yaratayotgan 
asarlarining qoralamalari (eskizlari)ni avvalo qalamda dastlabki chizgilari bilan 
ifo-dalaydilar. SHu tariqa o‗lkan me‘moriy muhitda o‗z uyg‗inligini topgan 
monumental xaykallar va devoriy rangtas-vir asarlari yuzaga keladi. 

---

284 
Qalamtaszirsiz yukorida kayd etil-gan keng ma‘nodagi ijodiy faoliyatni tasavvur 
etib bo‗lmaydi. 
Qalamtasvirda bajarilgan ish tasviriy va amaliy san‘at-ning boshqa turlari 
singari tugallangan dastgohli san‘at asa-ri bo‗lishi ham mumkin. Tush, sangina, 
sous, pastel va qalamda bajarilgan ko‗pgina grafik asarlar jahonning nufuzli 
san‘at muzeyi va ko‗rgazmalaridan munosib joy olgan. 
Tasviriy san‘atning eng qadimgi turi - rasm chizishdir. Hali gaplasha 
olmaydigan ibtidoiy odamlar tig‗li buyumlar bilan tosh va g‗or devorlariga turli 
tasvirlar chizib, o‗z fikr-larini bir-birlariga bayon kilganlar. Suratlar asosan yon 
to-mondan soddalashtirilgan holatda yoki sxematik ko‗rinishda tasvirlangan. 
Samarali uslubda muntazam olib borilgan qalamtasvir mashg‗ulotlari 
borliqni idrok etish, ong va sezgi organlariga mutanosib ravishda qo‗lning chizish 
mahoratini oshirish faqatgina bo‗lajak rassomlargagina emas, balki boshka kasb 
sohasidagi kishilarga ham zarurdir. 
Bu borada uyg‗onish davrining buyuk rassomi va olimi Leo-nardo da 
Vinchi o‗zining "Rangtasvir qonunlari" nomli asarida ham ta‘kidlab o‗tgan edi: 
"YOshlar, ilm-fan, tasviriy san‘atda o‗zlarini sinamoqchi bo‗lsalar, avvalo rasm 
chizishni mukammal bilmoqlari lozimdir". 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
Boymetov.B. Tolipov.M. Maktabd tasviriy san‘at to‘garagi. Toshkent. 
Fan. 1995. 
2.
Ten. N. Gips modellarining rasmi. Toshkent . O‘qituvchi. 1994. 
3.
Azimova. B. Natyurmort tuzish va tasvirlash metodikasi. Toshkent. 
O‘qituvchi. 1984.