|
САМАРҚАНД ВИЛОЯТИНИНГ ТУРЛИ ЭКОЛОГИК
ХУДУДЛАРИДА ЯШОВЧИ БОЛАЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ
РИВОЖЛАНИШ КЎРСАТГИЧЛАРИ
Сам ДАҚИ катта ўқитувчи Деҳқонов Азиз Муродимович
Сам ДУ ўқитувчи ТангировДавлат Туғилович
Болалар ва ўсмирларнинг жисмоний ривожланиши – бу уларнинг
соғлиги тўғрисида муҳим кўрсатгич ҳисобланади. Болалар ва ўсмирларнинг
жисмоний ривожланиши жуда кўп омиллар: ташқи муҳит таъсири,
овқатланишдаги миллий хусусиятлар ва анъаналар, тарбиявий генетик ва
ташқи омиллар билан изоҳланади.
Ҳозирги вақтда болаларнинг жисмоний ривожланишига атроф –
муҳитнинг тозалиги, уй шароити ва экология ҳолати ҳам муҳим аҳамиятга
эга бўлади.
Турли тадқиқотчиларни изланишларига қараганда болаларнинг
жисмоний ривожланишидаги ўзгаришлар ўсмир ѐшларда ҳам кузатилмоқда.
Турли ѐшдаги болаларда динамик кузатувлар ўтказишган, бу ўтказилган
кузатувлар жисмоний ривожланиш ва организмнинг ўсиши, этилиши ва
гормоник шахс булиб шаклланиши асосий йўналишлардан биридир.
Болаларнинг жисмоний ривожланиши уларнинг ўзлари яшайдиган
регионда баҳоланади. Болаларнинг жисмоний ривожланишларини
баҳолашда 5 – 10 йилда стандартлар қайта ишлаб чиқилиб шунга асосланиб
болалар ва ўсмирларнинг гигиеник ривожланиши тўғрисида хулосалар
чиқарилади.
27
Тадқиқотчиларнинг
охирги
олиб
борган
кузатувларига
ва
текширувларига қараганда турли мамлакатларда охирги 80 – йилларга
қараганда болаларнинг бўйи ўсиши, тана оғирлиги пастлашиб бормоқда.
Болаларнинг оғирлиги ўсишини бирдан тушиб кетишининг фарқи 3 дан 6%
га пасайган.
Турли жойларда яшайдиган ўғил ва қизларни бўйининг ўсиши, тана
вазнининг ўзгаришида фарқлар кузатилган.
Т.С. Криваручко ҳам ўз изланишларида ўғил болаларнинг гавда
тузилиши ўсиши 13 ѐшдан қиз болаларда эса 12 ѐшдан ўзгаришини
аниқлаган. А.Т. Бойгазакованинг изланишларида эса қирғиз болалари яъни
қиз болаларда гавда тузилишини ўсиши 13 – 14 ѐшда, ўғил болаларда 15 –
16 ѐшда деб маълум қилади.
Ю.А. Ямпольский маълумотларига кўра бошланғич мактаб ѐшидаги
болаларда буй ўсиши кузатилмайди. 10 ѐшдаги қизларда эса жисмоний
ривожланиш ўғил болаларга нисбатан тез ўсади. Интенсификация ўғил
болаларнинг ўсиши 13 ѐшдан бошланади. Гавда ўзгариши ўғил болаларда
қизларга нисбатан 15 ѐшда бошланади, яъни ривожланади.
Бизнинг изланишларимизда Самарқанд вилоятининг бир – биридан
кескин фарқ қилувчи Оқдарѐ ва нуробод туманларида яшовчи болалар ва
ўсмирларнинг
ўсиш
ва
ривожланишини
баъзи
самтометрик
кўрсатгичларини бир – бирига қиѐсий таққослаб, улар ўртасидаги
ўхшашлик ва фарқ қилувчи томонларни аниқлашни мақсад қилиб олдик.
Ўтказилган текшириш ишларида 7 -8 , 14 – 15, ѐшли 463 нафар ўғил
ва қиз болалар (Оқдарѐ туманидан 206 нафар, шундан 112 та ўғил бола 94 та
қиз бола Нуробод туманидан 257 нафар шундан 135 та ўғил бола 122 та қиз)
болалар иштирок этишди. Текширишлар антропометрия усули орқали
амалга оширилди. Бўй кўрсатгичлари вертикал ростометрда, бош ва
кўкўрак айланаси миллиметрда, тана вазни тиббѐт тарозисида. Қўл мускул
кучи динамометрда аниқланди. Олинган маълумотлар Фешер Стъюдент
варацион статистика усулида ҳисоблаб чиқилди.
1-жадвал.
Турли ѐшдаги болаларнинг тана массаси ва бўй узунлигининг
кўрсаткичлари (M+ m)
Ёши
йилларда
Тана вазни (кг)
Бўй узунлиги (см)
Оқдарѐ
Нуробод
Оқдарѐ
Нуробод
Ўғиллар
7
24,1
0,9
24,2
1,1
120,4
0,1
123,1
1,9
8
25,9
1,2
27,3
1,0
125,4
2,1
131,5
1,8
14
42,3
2,1
44,2
2,6
152,4
2,9
155,7
4,0
15
51,6
2,7
52,5
6,2
159,9
2,2
163,9
5,5
Қизлар
7
23,5
1,3
22,2
1,4
120,3
0,2
121,6
3,0
8
25,1
1,1
26,2
1,3
123,9
2,2
130
2,3
14
45,0
2,5
44,7
2,9
154,5
2,7
155,7
3,9
15
49,5
2,5
47,0
6,1
156,4
2,3
155,9
3,7
28
Бу кузатишлар натижасида шундай хулосага келинди (1-жадвал).
Оқдарѐ ва Нуробод туманида яшовчи ўғил болаларни вазн кўрсатгичлари
бўйича 7 ѐшлиларда нисбатан ўхшашлик бор (24,1
99; 24,2
1,1) 8, 14, 15
ѐшли Нуробод тумани боалари Оқдарѐ тумани болаларига нисбатан юқори
8 ѐшлиларда (Оқдарѐ туман 25,9
1,2 кг; Нуробод т. 27,3
1,0 кг) 15
ѐшлиларда (Оқдарѐ т. 51,6
2,7 кг, Нуробод т. 52,5
6,2 кг).
Тана вазни бўйича икала туман қизларида ҳам фарқлар кўзга
ташланади. 7 ѐшли қизларда (Оқдарѐ т. 23,5
1,3 кг. Нуробод т. 22,2
1,4
кг). 8 ѐшли қизларда (Оқдарѐ т. 25,1
1,1. Нуробод т. 26,2
1,3 кг). 14
ѐшли қизларда (Оқдарѐ т. 45,0
2,5 Нуробод т. 44,7
2,9 кг) 15 ѐшли
қизларда (Оқдарѐ т. 49,5
2,5 Нуробод т. 47,0
6,4 кг)
Бўй кўрсатгичлари бўйича ўғил болаларда Нуробод тумани болалари
Оқдарѐ тумани болаларига нисбатан бирга ѐш гуруҳлари бўйича узунлиги
аниқланди. Масалан 8 ѐшли болалар (Оқдарѐ т. 125,4
2,1 Нуробод т.
131,5
1,8 кг)15 ѐшли болаларда (Оқдарѐ т. 159,9
2,2 Нуробод т. 163,9
5,5 кг) эканлиги аниқланди.
Бўй кўрсатгичлари бўйича қизларда ҳам 7-8-14 ѐшлиларда Нуробод
тумани, Оқдарѐ тумани қизларига нисбатан бир оз юқори. 15 ѐшлиларда эса
Оқдарѐ тумани қизлари Нуробод тумани қизларига нисбатан узун (Оқдарѐ
т. 156,4
2,3 Нуробод т. 155,9
3,7 кг)
Худди шунингдек кўкрак ва бош айланаси бўйича ҳам ўхшашлик ва
фарқ қилувчи тофовутлар кўзга ташланди (2-жадвал)
2- жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |
