Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълимвазирлиги мирзо улуғбек номидаги

“MATRITSALAR NAZARIYASI” FANINI O‟QITISHNING 
ZAMONOVIY USULLARI. 
R. Safarov, K. Usanov (SamDAQI) 
 
Zamonaviy fan va texnika muammolarini hal qilishni matematik 
modellarsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Ayniqsa kompiyuter texnologiyalarini 
misilsiz darajasidagi rivojlanish, ularning turmushga keng miqyosda kirib kelishi 
amaliy masalalarni hal qilishdagi matematikaning keng imkoniyatlari tobora 
yaqqol ko‘zga tashlamoqda. 
Hisoblash texnikasini hayotga joriy qilishning texnikaviy, iqtisodiy, 
qishloq xo‘jalik va boshqa ko‘pgina oliy o‘quv yurtlarida matematika kursini 
amaliy 
yo‘naltirish talabini oshiradi.,Bu esa talabalarning matematik 
dasturlash,extimollar nazariyasi va matematik statistka,o‘yinlar nazariyasi 
,mantiq modellashtirish kabi matematikaning yo‘nalishlari bo‘yicha bilimga ega 
bo‘lish zaruriyatini qo‘ydi, ular matematika dasturidan munosib joy oldilar. 
Mamlakatni sotsial –iqtisodiy jixatdan rivojlantirish masalalarini hal qilish 
iqtisodning yangi turi: Bozor iqtisodiyotiga o‘tishni taminlash kabi masalalar 
mutaxasislar o‘z kasbini juda puxta egallash vazifasini yukladi. Bu borada oliy va 
o‘rta talimni qayta kurish eng zarur tadbirlardan biridir . 
Zamonoviy 
fan 
va 
texnikani 
tadbiq 
usullarsiz, 
matematik 
modellashtirishsiz tasavur etib bo‘lmaydi. Ayniqsa elektron xisoblash texnikasini 
keng miqyosda qo‘llanish natijasida matematikaning aniqmasalalarni hal qilishda 
imkoniyati tabora yaqqol ko‘zga tashlanmoqda.SHu tufayli matritsalar nazariyasi 
fanini asosiy maqsad talabalarni zarur matematik bilim bilan taminlash bilim 
asosida masalalarni modellashtirishdan iboratdur. 
―Matritsalar nazariyasi‖ fanini o‘qitishning nazariy va amaliy masalalarini 
tadbiq etishda qaralayotgan masalalar yuzasidan elektron o‘quv modulini 
ishlanmasini shakllantirish o‘qitishni takomillashtirish bo‘yicha hulosalar va 
tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. 
Qaralayotgan ish maqsadidan kelib chiqib quyidagi vazifalar belgilab 
olinadi: 
Birinchidan, oliy talim muassasalarida o‘qitilayotgan ―Matritsalar 
nazariyasi ‖fanini o‘qitishning ustvor yo‘nalishlarini nazariy va amaliy tashkil 
etish:
Ikkinchidan ―Matritsalar nazariyasi‖ fanini o‘qitishda innovatsion ta‘lim 
texnologiyalari va ilg‘or xorijiy tajribalaridan foydalanish yo‘llarini yoritish; 
―Matritsalar nazariyasi ‖ fani o‘quv dasturi mazmun mohiyatini ochib berish; 
Uchinchidan ―Matritsalar nazariyasi‖ fanidan tanlangan mavzu bo‘yicha 
elektron o‘quv moduli ishlanmasini tayyorlash; 
To‘rtinchidan oliy ta‘lim muassasalarida ―Matritsalar nazariyasi‖ fanini 
o‘qitishni yanada takomillashtirish yuzasidan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish. 
Qaralayotgan ish obektini Samarqand Davlat arxitektura–qurilish 
institutida o‘qitilayotgan ―Matritsalar nazariyasi‖ fani sohasidagi nazariy va 
amaliy masalalar va tashkiliy harakterga ega bo‘lgan hujjatlarni o‘rgatishni 
tashkil etadi. 
Ishning predmeti oliy ta‘lim muassasalarida ―Matritsalar nazari‖yasi 
fanining mazmun mantiqini o‘rganish hamda uni nazariy va amaliy tadqiq etish 
hisoblanadi. 

---

20 
Qaralayotgan ishning nazariy va amaliy ahamiyati shu bilan belgilanadi, 
tadqiqot natijasidan olingan xulosalar ―Matritsalar nazariyasi ‖ fani bo‘yicha 
tashkiliy harakterga ega bo‘lgan xujjatlarni ishlab chiqish uchun amaliy dastur 
bo‘lishi mumkin. Olingan xulosa va bildirilgan takliflardan oliy ta‘lim 
muassasalari faoliyatida ―Matritsalar nazariyasi ‖ fanini o‘qitishda va 
takomillashtirishda foydalanish mumkin. O‘tgan davr mobaynida talim tizimida 
matematika 
fanlarining 
meyoriy 
hujjatlari, 
o‘quv–uslubiy majmuasini 
takomillashtirish va ularni o‘qitish samaradorligini oshirishga qaratilgan ko‘plab 
ishlar amalga oshirildi. 
Fanlarni o‘qitishda uzviylik va izchillikni taminlash maqsadida 
―Matritsalar nazariyasi‖ fanini o‘qitish borasida milliy va xorijiy tajribalarini 
o‘rgatish va qiyosiy tashkil qilish, fanlarni tashkil qilish o‘quv dasturlarini 
takomillashtirish va ular asosida maruza matnlar yangi avlod o‘quv adabiyotlari, 
elektron adabiyotlarni yaratish va talim taraqqiyoti bosqichma bosqich joriy etish 
ishlari amalaga oshirilmoqda. O‘quv fanlari bo‘yicha elektron o‘quv vositalarini 
yaratilishi mazkur fanni o‘qitishda zamonaviy axborot komunikatsiya 
texnalogilaridan foydalanish imkoniyatinini yanada kengaytiradi. Bu o‘z 
navbatida, talabalarni mazkur fan bo‘yicha bilimlarini chuqur o‘zlashtirishdagi 
asosiy amal bo‘lib, talim tarbiya sifati samarodorligini oshiradi. 
Ayni shunda say harakatlar amalga oshirilganini ta‘lim jarayoniga 
zamonaviy pedagogik va axborot texnalogiyalarini keng tadbiq etishni yanada 
jadallashtirish, 
professor- 
o‘qituvchilarni 
ilg‘or 
pedagogik 
bilimlari 
texnalogiyalar bilan qurollantirish, mahoratini oshirish, horijiy oliy ta‘lim 
muassasalari tajribasini chuqur o‘rganish hamda ulardagi samarali usul va 
vositalarni milliy ta‘lim tizmiga joriy etish imkonini yaratadi. 
Ma‘lumki mamlakatimiz oliy ta‘lim muassasalarida ―Matritsalar 
nazariyasi‖ fani yangi kiritilishiga qaramasdan uni o‘qitish jarayonida 
innovatsiyalar va ilg‘or tajribalarini bugungi kunning dolzarb masalaridan biri 
hisoblanadi. 
Avvalo fandagi yangilik nima? Fandagi inovatsion nima? Degan savollarga 
javob berish lozim.Bugungi kunda amaliyotda yangilik va innovatsion so‘zlar 
o‘rtasida farq mavjud yangilik bu fandagi eng so‘ngi yutuqlar, bilimlar, usullar 
xisoblanadi. Ushbu yutuqlar, bilimlar usullar amalda qo‘llanish bilan 
innovatsiyaga aylanadi. 
―Matritsalar nazariyasi‖ fanning o‘qitishda bugungi kunda rivojlangan 
horijiy mamlakatlarda quyidagi mamlakatlarda quydagi innovatsiyalar ta‘lim 
tehnalogiyasida qo‘llanmoqda. Interaktiv o‘qitish texnalogiyasida kichik 
guruhlarda ishlash, muomali ta‘lim, aqliy hujum, grafik organizatsilaridan 
foydalanish, didektiv o‘yinlar, diskussiyalar, hamkorlikda ishlash, to‘la 
o‘zlashtirish, klaster, damino, modulli ta‘lim shaxsga yo‘naltilgan ta‘lim, inter 
faol ta‘lim hozirgi paytda aniq fanlarni o‘qitishda zamonaviy axborot 
texnalogiyalaridan foydalanishni taqozo etmoqda. 
Xususan oliy matematika, matematik modellashtirish ―Matritsalar 
nazariyasi‖ kabi fanlarni zamonaviy usulda o‘qitish uchun analitik 
dasturlashtirish masalalari bilan bog‘liq o‘quv kurslarini tashkil etish kerakligini 
misolda keltirish mumkin. 

---

21 
―Matritsalar nazariyasi‖ fanida shaxsiy kompyuterlar bilan ishlash 
saboqlarini chuqurroq egallash masalalariga muhim e‘tibor bermoqda. Fanni 
o‘rganish jarayonida olgan nazariy va amaliy bilimlar samarasi matematik 
paketlar yordamida berilgan ma‘lumotlarni qayta ishlash asosida mustahkamlab 
borish imkoniyatini beradi. 
Matematik paketlarni amaliyotda deyarli ommaviy tarzda qo‘llanilayotgan 
sinflari mavjud; Matematik, Maplle, MaT LAB, Dyezdye, Natncls. matematik 
paketlar–turli xil sonli analitik, matematik hisoblar oddiy arifmetik 
hisoblashlardan tortib tenglamani echish optimallashtirish masalalarini echish, 
modellashtirish vositalari va turli texnik xisoblarni bajaruvchi programmalar 
mavjuddir. Bularning hammasi turli xil muloqot tahrirlash tizmi va xisoblarni 
qayd etish muhitiga ega. 
Fanni o‘qitishda bu kabi dasturiy vositalardan foydalanish yangi 
informatsion–pedagogik texnalogiyalarni tadbiq qilish borasida katta samara 
berishi shubhasiz. Fanni o‘qitish natijasida hosil qilinadigan elektron darsliklar va 
manaviy ta‘lim uchun mustaqil ta‘lim resruslarni yaratish imkoniyatini beradi.
Innovatsion texnologiyalar talabalarni faol hayotiy munosabatlarni 
shakllantirishga qaratilgan. Ularga o‘quv jarayonidagi yangi shakldagi interaktiv 
usullar kiradi.