Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигии Қарши давлат университети

Модуль бирлигининг мазмуни
Маълумотлар блоки 
 
Суюқ ҳолатда қаттиқ (кристалл) ҳолатга ўтиш кристалланиш деб
аталади. Кристалланиш процесси температурага боғлиқ бўлиб, маълум
вақт ичида содир бўлади. Шунинг учун совиш эгри чизиқлар
температура-вақт координаталар қурилади. Металлнинг ўта совимасдан
назарий, яъни идеал кристалланиш процесси Т
с
темпратурада содир
бўлади. Қотишнинг идеал температурасида Т
с 
га эришилгач, температура 
пасайиши тўхтайди. 
Бу кристалл панжараларнинг шаклланишида 
атомларнинг қайта группаланиши иссиқлик ажралиб чиқиши ҳисобига содир 
бўлиши (кристалланишнинг яширин иссиқлиги ажралиб чиқади)билан 
тушунтирилади. Ҳар бир тоза металл (қотишма эмас) қатъий ўзгармас 
маълум температурада кристалланади. Металла қотишма билан унинг 
температураси яна пасаяди.
Амалда кристалланиш пастроқ температурада, яъни металлнинг Т, Т
н1
, 
Т
н2
температураларгача ўрта совитишида содир бўлинади. Ўрта совиш 
даражаси металлнинг табиати ва тозалигига ҳамда совиш тезлигига 
боғлиқ.Суюқ металл қанча тоза бўлса, у ўта совишга шунча мойилдир. 
Совиш тезлиги ортиши билан ўта совиш даражаси кўтарилади, металл 
заррачалари эса майда бўлиб қолади, бу эса унинг сифатини яхшилайди.
Кристаллардаги нуқсонлар
. 
Кристалл панжаралар атомларнинг
нотўғри 
жойлашиши 
навбатида 
кристалларда доим 
нуқсонлар 
(
номукамаллик) бўлади. Кристалл тузилиши нуқсонлар геометрик
белгиларига кўра физикавий, чизиқли ва сиртқи бўлади.Кристалл 
панжара тугунидаги атом ва ўринини алмаштирган атом нуқтавий 
нуқсонларга киради. Кристалл панжарада бир металл атомининг ўрнини 

---

бошқа бегона атом эгаллаб олганда ўрнини алмаштирган атом ҳосил бўлади. 
Нуқтавий нуқсонлар кристалл панжарада маҳаллий қийшайишлар ҳосил 
қилади.