Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва

Ҳужайра тузилиши. 
Ҳар бир тирик организм ҳужайралардан тузилган. 
Бир ҳужайрали организмлар содда тузилган бўлиб, уларнинг танаси битта 
ҳужайрадан иборат (амёба, инфузория). 
Кўп ҳужайрали организмлар эса миллион ёки миллиард ҳужайра-лардан 
иборат. Ҳужайрани ўрганадиган фан «Ситология» деб аталади. Англия олими 
Гук Р. 1665 йилда ўзининг «Микрофотфия» деб аталган китобида биринчи 
бўлиб ҳужайра ҳақида ёзган. 
1838-39 йилларда немис олимлари - ботаник А.Шлейден ва зоолог 
Т.Шван бир хулосага келишдилар - тирик организмлар ҳужайралардан иборат. 
1855 Р.Вирхов - ҳужайра бўлиниш йўли билан кўпайишини ёзди. Жинсий 
ҳужайралар - уруғланиш, кўпайиш асослари очилди. Ҳужайра тўғрисида 
таълимотлар чуқурлашиб борди. Тирик организмлар ҳаммаси келиб чиқиши 
бир ҳужайрадан тузилганлиги ҳақида тушунча - ситология фанида юзага 
келди. 
Ҳужайранинг шакли ва ўлчами 
ҳар хил бўлади. Кўп ҳужайралар шар 
шаклида ёки чўзиқ шаклда бўлади. Баъзи ҳужайраларни шакли доимий 
бўлмайди, ўзгариб туради. Масалан: амёба, қон ҳужайралари-лейкоситлар. 
Ҳужайрани ўлчами ҳар хил бўлади. Ҳужайралар бир неча микрондан бир неча 
сантиметргача бўлиши мумкин (микрон-0,001 мм) Масалан: товуқ тухумининг 
диаметри 6 см-гача бўлади. Кўпинча ҳужайралар майда ва уларни микроскоп 
орқали кўриш мумкин. 
Ҳужайранинг асосий органоидлари. 
Ҳужайрани энг муҳим қисмлари 
ситоплазма ва ядро. 
Цитоплазма -
суюқ модда бўлиб унда бир қатор органоидлар 
жойлашган, кимёвий таркиби жуда мураккаб: 10-20 фоиз - оқсил, 2-3 фоиз - 
липидлардан, 1-2 фоиз - углеводлар, минерал тузлар ва бошқа нарсалар - 1 

---

11 
фоиз. Ҳужайрани ҳаётида оқсилларни аҳамияти катта. Оқсиллар таркибида 20 
хил аминокислоталар аниқланган. эндоплазматик тўрни мембраналари бутун 
ситоплазмада 
жойлашиб 
ҳужайрани 
ташқи 
мембранаси 
(қобиғи) 
эндоплазматик тўр мембранасига ўтади. Яъни эндоплазматик тўр ташувчи 
вазифасини бажаради. 
Рибосомалар 
- жуда майда органоидлар, уларни фақат электрон 
микроскопда кўриш мумкин. Улар ситоплазмани ҳамма ерида ва 
эндоплазматик тўр мембранаси устида жойлашган. Химиявий таркиби РНК ва 
оқсилдан иборат. Рибосомаларда оқсил синтезланиши юз беради. Рибосома 
оқсил ва РНК дан иборат, 120-150 А - диаметрга эга.
Митохондриялар
- сони ҳар хил бўлади. Улар ёруғлик микроскопида 
яхши кўринади. Ёш ҳужайраларда митохондриялар сони кўпроқ. 
Митохондриялар қуйидагича тузилган: ташқи ва ички мембранадан, матрикс 
ва кристлардан иборат. Митохондриялар бўлиниш йўли билан ҳосил бўлади. 
Митохондрияларда энергия йиғилади, шунинг учун уларни ҳужайранинг куч 
(яъни энергетик стансиялари) манбаси деб ном берилди. Митохондриялар 
АТФ ишлаб чиқаради.