Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

Дифференциал рента II
– Дифференциал рента IIишлаб чиқаришни 
интенсивлаштириш жараёнида ер участкаларига қўшимча маблағ сарфлаш 
ҳисобига олинади. Ер участкасига сарфланган бир хил миқдордаги харажатлар 
турли хил қайтимга (самарадорликка) эга бўлиши мумкин. Маълумки, қишлоқ 
хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг ижтимоий баҳоси, анча кам 
унумли харажатлардан олинадиган маҳсулот ишлаб чиқариш баҳоси билан 
аниқланади, анча унумли харажатлар одатдаги ўртача фойда нормасини ва 
яна ортиқча фойда - дифференциал рента II ни келтиради.
Дифференциал рента II, қўшимча маблағ ҳисобига ташкил топадиган, 
ишлаб чиқаришнинг индивидуал ва ижтимоий баҳоси ўртасидаги фарқга тенг.
Дифференциал соф даромад(ДСД)
- нисбатан яхши ерлардан олинган 
ортиқча қўшимча маҳсулотнинг қийматини акс эттирадиган; соф даромаднинг 
бир қисми. Дифференциал рента I ва II ларни ўз ичига олувчи ДСД, бир 
вақтнинг ўзида ернинг сифати ва деҳқончиликни интенсивлаштириш
даромадни ҳисобга олган ҳолда ердан фойдаланиш иқтисодий самарасининг
умумий миқдорини акс эттиради. 
ЕЕрнинг бозор баҳоси
- ер участкаларининг талаб ва таклифи миқдорига 
боғлиқ ҳолда, яъни олди-сотди жараёнида вужудга келади. Ер участкасининг 
эгаси нормал шароитда ерини сотади, қайсики, агар ерни сотишдан олинадиган 
маблағ банкка қўйилганда фоиз шаклида келтирадиган даромад, шу ерни 
ижарага берганда олинадиган рентадан кам бўлмаган ҳолда. Ернинг баҳоси 
бошқача қилиб айтганда – капиталлашган йиллик ер рентасидир.
Қишлоқ хўжалигида ернинг баҳоси, ер солиғи ва ижара ҳақининг иқтисодий 
асоси ва ерга бўлган мулк ҳуқуқини рўёбга чиқаришнинг иқтисодий шакли, ер 
эгалари 
ўзлаштирадиган 
даромад 
сифатида 
юзага 
чиқадиган 
ер 
рентасиҳисобланади.
Ерларнинг иқтисодий баҳоси
-унинг қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш 
воситаси сифатида қийматини характерлайди.Тупроқ бонитировкасидан фарқли 
ўлароқ, бу ерда ер табиат маҳсули эмас балки, хўжалик юритиш иқтисодий 

---

353 
шароити билан тўхтовсиз боғланган ишлаб чиқариш воситаси сифатида 
бахоланади.Унинг асосида табиий ва ишлаб чиқаришнинг иқтисодий 
шароитларидан келиб чиқадиган ернинг сифати (иқтисодий унумдорлиги)даги 
фарқлар ётади. 
Иқтисодий баҳолашда нафақат тупроқнинг сифат характериситкаси 
(бонитети), балки, 100 га.га тўғри келган ходимлар сони, 1 га.га тўғри келган 
куч берувчи ва ишчи машиналар, ўғитларни қўллаш, вегетация даврида намлик 
миқдори (количество осадков) ва бошқалар каби кўрсаткичлар ҳисобга олинади. 
Баҳолаш қишлоқ хўжалик экинларининг ҳақиқий ҳосилдорлиги ва уларни 
ишлаб чиқариш харажатлари ҳақида узоқ муддатли (5 йилдан кам бўлмаган) 
ялпи маълумотлар асосида ўтказилади ва тупроқ бонитети сингари балларда 
ифодаланади. 
Ерни иқтисодий баҳолаш икки аспектда амалга оширилади.
1.Ишлаб чиқариш воситаси сифатида ерни умумий иқтисодий баҳолаш. 
2.Алоҳида қишлоқ хўжалик экинларини етиштириш самарадорлиги бўйича 
қисман баҳолаш.