Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистои Ресиубликаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги

Гснлар 
организмнинг ирсий хусусиятларини ташувчи қисобланади.
Ген бу ДНК молекуласининг бир қисми бўлиб, организмнинг 
ирсий
хусусиятларини 
ташувчиси ҳисобланади.
Хромосома.чарда кичик ўзгариш булса, кел
1
уси организмда катта- 
катта ўзгаришлар, нохушликлар, нохуш, кутилмаган оқибатлар келиб 
чикади. Энг оддий мисол. Агарда 21-жуфт хромосомада одатдаги меъёрда 
иккита хромосома урнига учта булса, олим-врачнинг номи билан аталган 
«Даун синдроми» (бир канча касалик белгилари) келиб чиқади. Бундай 
бола ҳам жисмоний, ҳам аклий заиф, ҳастга мослашиши қийин бўлган, 
маълум бир кўринишга эга бўлган (кузлари ножўяроқ кўринишли, 
пешонаси бошқачароқ, қўллари, бармоқлари нонормал, қаддини яхши 
ростлаб олмайдиган) қиёфага эга бўлади. Бундай болаларнинг пайдо 
бўлиш сабаблари анчагинадир. Улар организмда нерв - асабнинг 
бузилиши, наркотик ва психотроп моддалар, алкоголли ичимликлар 
ичишлик, кимсвий-захарли моддаларнинг таъсири, чекиш ва бошқалар 
хисобланади.
1-расм. Тирик хужайра ва унинг
схематик ички тузилиши.
(Элсктрон микроскопда кўриниши)
1. 
Пиноцитоз 
пуфакча. 
2. 
Ҳужайра 
мембранаси. 3. Гиалоплазма. 4. Рибосомалар.
5. Ҳужайра ядрсси қобиғи. 6. Ядро, ядрочаси 
билан. 7. Эндоплазматик тўр. 8. Центросома.
9. Пластинкасимон комплекс. 10. Лизосома.
11. Мигохондрия (ҳозирги кунда ушбу схема 
янада мураккаблашгап).
Оталантириш 
хусусиятига 
эга 
бўлган 
эркаклар уругини фанда СПЕРМАТАЗОИД 
дейилади. 
Сперматазоид 
уруғ 
ҳужайраси 
бўлиб, одам балоғагга етгандан бошлаб унинг 
жинсий безларида 
ишлаб чиқарилиб, тухум ҳужайрасини оталантиради.
Сперматазоидлар ҳаракатчан бўлиб, 30 дақиқаларда қиндан бачадон 
бўшлиғига тушади. 1,5-2 соатларда най бошланишига етади. Уруғланиш 
найда бўлади.
Сперма икки кеча-кундузгача уруғланиш хусусиятини сақлайди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Аёллар тухум ҳужайралари бачадон ёнидаги чанок буш лш ида 
жойлашган тухумдоида хосил бўлади ва ривожланади. Ушбу жараённи 
«овогенез» дейилади.
Тухум хужайраси ҳар 20-28 кунда стилиб найчага ва ундан бачадон 
бўшлигига тушади.
Уруғланиш асосан Фаллопий найининг кенгайган жойида бўлади. 
Сперматазоид хужайра ичига ёриб киради, дум томонини киритмайди ва 
ўша 
жойда 
маълум 
моддалар 
чиқиб, 
қаттиклаштириб, 
бошка 
сперматазоидларнинг киришига йўл кўймайди. Шу тариқа полиспермияга 
йўл қўймайди. Ушбу жараёнлар 12 соат давом этади.
Уруғланган тухум ҳужайрасидаги эркак ва урғочи ҳужайра ядролари 
бир-бирига яқинлашади ва қўшилади. Шундай қилиб, бир бутун 
уругланган тухум ҳужайраси -
зигота 
ҳосил бўлади. Бу пуштнинг 
биринчи, бошланғич куртаги - эмбрионнинг хосил булиши ҳисобланади.
Ушбу жараёнлар биринчи сутка (24 соат) ичида бўлади ва сўнгра 
ҳужайра бўлинишга тайёр булади. 30 соатда ҳужайра 2 га бўлинади. 3 
кеча-кундузда 7-12 тага бўлинади. 5-5,5 суткада 107 тага бўлинади ва у 
бачадонга тушади.
Сўнгра бачадонга юмшок килинган («кўрпача солинган») жойга 7- 
суткада жойлашади («имплантация»ланади) ва у 40 соат давом этади.
14-15 суткада эмбрионал пушт деворларида овқатланиш учун 
тегишли органлар пайдо бўла бошлайди. (2,3-расм)